Malta: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Lìnia 1:
[[File:Flag of Malta.svg|thumb|261x261px|Bandera]]
'''Malta''' est'una isola e Istadu a 90 km a sud de sa [[Sitzìlia]]. Abitada dae tempos antigos meda, comente testimoniat su tempiu preistoricu de Hagar Qim ( chi significat Pedra eretta o pedra de su cultu) e de su quartu quintu millenniu prima de [[Cristos]]. Est una republica, de 315 km2 de isterrida e popolatzione unos 400 mizas. Formada de tres isoleddas: Malta, Gozo e Comino. Colonizzadas dae sos fenicios, e a poi dae sos gregos e a poi dae sos romanos (218 a.C.) Sos bizantinos ant dominadu dae su IV a su IX sec. In su 870 l'ant conchistada sos Arabos e l'ant tenta po duos seculos, cando est istada conchistada dae sos normannos e diventat parte de su Regnu de Sicilia. Est passada a poi suta sos Angioinos, sos Aragonesos, e sos Ispagnolos. In su 1530 Carlo V l'at tzedida a sos Cavalieri Ospitalieri o Cavalieri de Rodi. Chi dae sos Turcos funt catzados dae Rodi sea issoro. Dae tando sunt connoschidos comente Cavalieri di Malta. A Malta ant depidu sustennere un assediu de sos Turcos po battoro meses fintzas a s'arrivu de sa flotta ispagnola. Tando ant fortificadu s'isola e fundadu [[Valletta|La Valletta]], nomene dadu in onore de Jean de la Valette Gran Maestro de sos Cavalieris, chi aiat guidadu su fraigu, cun su progettu disegnadu dae s'architettu Fratziscu Laparelli inbiadu dae su paba Pio V. Su 1798 s'isola fut occupada dae Napoleone chi andaiat in Egittu. Sa popolatzione no fut cuntenta e bi est istada una insurretzione, e cun s'agiudu de sa [[Gran Bretagna]] e de su re de Nàpoli , ant catzadu sos frantzesos( 1800). S'Inghilterra aiat postu pe in s'Isola detzisa a si la tennere, non ostante sas protestas de su Re de [[Nàpoli]] e de Sitzìlia. In sa segunda gherra mondiale Malta est istada una importante base navale inglesa in su Mediterraneu. In su 1964 Malta diventat indipendente, ma faghinde parte de su Commonwealth. Malta vivet de pisca, de commerciu e su portu de la Valletta est unu de sos pius importantes, po sos cantieris navales, e de turismu. A Malta est iscarsa s'abba, e gai s' abba pioana est pretziosa e cantu si podet benidi pijada in cisternas. Calchi cuntierra cun s'Italia, po sos immigrados clandestinos chi arrivant dae s'Africa cun barcas, e chi devent essere succurridos in mare...
[[File:Location Malta EU Europe.png|thumb|259x259px|Posidura geogràfica]]
'''Malta''' est'una isola e Istadu a 90 km a sud de sa [[Sitzìlia]]. Abitada dae tempos antigos meda, comente testimoniat su tempiu preistoricu de [[Hagar Qim]] ( chi significat Pedra eretta o pedra de su cultu) e de su quartu quintu millenniu prima de [[Gesùs|Cristos]].
 
Est una republica parlamentare (in [[limba maltesa|maltesu]] '''Repubblika ta' Malta''', in [[limba inglesa|inglesu]] '''Republic of Malta''') chi de su 1 de maju 2004 faghet parte de s'[[Unione Europea]] de 315 km2 de isterrida e popolatzione unos 400 mizas. Formada de tres isoleddas: [[Malta]], [[Gozo]] e [[Comino]]. Sa capitale est [[Valletta]] sas limbas uffitziales su [[limba maltesa|maltesu]] e s'[[limba inglesa|inglesu]].
 
== Geografia ==
S'istadu tenet istèrrida de 316 km2 e popolatzione de unos 416.500 bividores. Est cumpustu de tres isuleddas: [[Malta]], [[Gozo]] e [[Comino]].
 
== Istòria ==
Colonizzadas dae sos [[fenicios]], e a poi dae sos [[grèghia antiga|gregos]] e a poi dae sos [[romanos]] (218 a.C.)
 
Sos [[Impèriu bizantinu|bizantinos]] ant dominadu dae su IV a su IX sec. In su 870 l'ant conchistada sos [[Arabos]] e l'ant tenta po duos seculos, cando est istada conchistada dae sos normannos e diventat parte de su [[Regnu de Sicilia]].
 
Est passada a poi suta sos [[Angioinos]], sos [[Aragonesos]], e sos [[Ispagna|Ispagnolos]]. In su 1530 [[Carolu V d'Habsburgu|Carlo V]] l'at tzedida a sos [[Ordine de Santu Giuanne de Gerusalemme|Cavalieri Ospitalieri]] o Cavalieri de Rodi. Chi dae sos [[Impèriu otomanu|Turcos]] funt catzados dae [[Rodi]] sea issoro. Dae tando sunt connoschidos comente Cavalieri di Malta. A Malta ant depidu sustennere un assediu de sos Turcos po battoro meses fintzas a s'arrivu de sa flotta ispagnola. Tando ant fortificadu s'isola e fundadu [[Valletta|La Valletta]], nomene dadu in onore de [[Jean de la Valette]] Gran Maestro de sos Cavalieris, chi aiat guidadu su fraigu, cun su progettu disegnadu dae s'architettu Fratziscu Laparelli inbiadu dae su paba [[Pio V]].
 
Su 1798 s'isola fut occupada dae [[Napoleone Bonaparte|Napoleone]] chi andaiat in [[Egittu]]. Sa popolatzione no fut cuntenta e bi est istada una insurretzione, e cun s'agiudu de sa [[Rennu Auniadu|Gran Bretagna]] e de su re de [[Rènniu de Napoli|Nàpoli]] , ant catzadu sos [[Frantza|frantzesos]]( 1800). S'[[Inghilterra]] aiat postu pe in s'Isola detzisa a si la tennere, non ostante sas protestas de su Re de [[Nàpoli]] e de Sitzìlia. In sa [[segunda gherra mundiale|segunda gherra mondiale]] Malta est istada una importante base navale inglesa in su [[Mare de Mesu|Mediterraneu]]. In su 1964 Malta diventat indipendente, ma faghinde parte de su [[Commonwealth de sas Natziones|Commonwealth]].
 
== Economia ==
Malta vivet de pisca, de commerciu e su portu de [[Valletta|la Valletta]] est unu de sos pius importantes, po sos cantieris navales, e de turismu. A Malta est iscarsa s'abba, e gai s' abba pioana est pretziosa e cantu si podet benidi pijada in cisternas. Calchi cuntierra cun s'[[Italia]], po sos immigrados clandestinos chi arrivant dae s'[[Africa]] cun barcas, e chi devent essere succurridos in mare.
== Àteros progetos ==
{{commons|Category:Malta}}
[[Categoria:Natziones de s'Europa]]