Prùssia: diferèntzias tra is versiones

[[File:Kingdom of Prussia 1815.svg|thumb|248x248px|RènniuRènnu de Prùssia in su 1815|alt=]]

Sa '''Prùssia''' (in [[limba tedesca|tedescu]]: '''Preußen''') fiat unu rènniurennu tedescu e un'istaduunu stadu nàschidu de su [[Ducadu de Prùssia]] e de su [[Margraviadu de Brandenburgu]], e postu in sa regione [[Prùssia (regione istòrica)|omònima]]. Sa Prùssia at tentu rolu de primàrgiu in is acuntèssidas chi ant caraterizadu s'istòria de totu sa [[Germània]]. Sa capitale fiat [[Berlino|Berlin]]

Sa dinastia de is [[Hohenzollern]], chi at dominadu sa Prùssia pro chentinas de annos, est resissida a ammanniare su territòriu gràtzias fintzas a unu esèrtzitu annestraduintrenadu e organizadu meda rigorosamente. In su 1871, is istados [[Germània|tedescos]] si sunt aunidosunidos criandecreende s'[[Impèriu tedescu]], a suta de sa ghiadura de sa Prùssia.

Su nùmene de Prùssia dependet de su [[Limba prussiana|prussianu antigu]]. In su de 13 sèculos, is caballeris Teutònicos (unu òrdine militare [[Edade de Mesu|medievale]] de crusados tedescos) aiat cunchistaduconchistadu is terras in ue biviant. In su 1308, aiant balangiaduguadangiadu sa regione de sa [[Pomerèlia]], chi cabudianamente aparteniat a sa [[Polònia]], cun sa tzitade de [[Gdańsk]] (connota fintzas cun nùmene de ''Danzig''). S'istadu issoro fiat pois germanizadu de migradores chi aproilaiant de Germània otzidentale e meridionale, e polonizadu de àteros chi beniant de [[Màsòvia]].

Cun sa segunda ''paghe de Thorn'' (1466), sa Prùssia fiat ischirriada in una [[Prùssia reale]] in s'uestu, provìntzia de sa [[Polònia]], e una parte orientale chi de su 1525 diat pigare nùmene de [[Ducadu de Prùssia]]. Custu diat èssere fèudu de sa Corona de Polònia fintzas a su 1657. Cun s'unione intre [[Brandenburgu]] e [[Ducadu de Prùssia]] in su 1618 fiant pois postas is bases pro sa proclamatzione de su [[Rènniu de Prùssia|Rènnu de Prùssia]] chi diat acuntèssere in su 1701.

A fatu de diventaredivennere rènniuunu rennu, sa Prùssia aiat acuitadu a si distinghere intre de is àteras potèntzias [[Europa|europeas]], subra chi diat a tènnere influèntzia manna pro totu is de 18 e de 19 sèculos. Durante su de 18 sèculos diat tènnere mescamente rolu de importu in is affàrios de interèssiu internatzionale, ma in su de 19 sèculos, gràtzias a su cantzelleri [[Otto von Bismarck]], diat resissire a aunireunire totu sa natzione tedesca in unu istadu solu, s'[[Impèriu tedescu]], de chi diat abarrare foras isceti s'[[Impèriu Austriacu]].

[[File:Provinces of Prussia (1914).svg|thumb|245x245px|PorvìntziasProvìntzias prussianas in su 1914 (in biaitu)|alt=]]

Is primas cunchistasconchistas territoriales torrant a su [[cungressu de Vienna]] in ue, a pustis de sa derrota de [[Napoleone Bonaparte]] is istados europeos binchidores aiant torradu a trassare sa mapa de su continente. Sa [[Prùssia]] bi aiat balangiaduguadangiadu una parte meda istèrrida de sa Germània otzidentale, chi incluiat fintzas sa regione de sa [[Ruhr]], rica de crabone.

S'istadu fiat crèschidu meda in presse siat de pesu politicu, siat economicamente, fintzas a si faghere a primìtziu ghiadore de totu sa cunfederatzione tedesca, e de su 1871, de su costituidu [[Impèriu tedescu]]. Su rènniurènnu de Prùssia si fiat duncas fatu mannu e potente, impertantu chi sa classe nòbile e is àteras élites suas si identificaiant comomai prus tedescos chi non prussianos.

S'acabu de sa [[Prima Gherra Mundiale|prima gherra mundiale]], in su 1918, at sinniadusinnadu sa fine de su RènniuRènnu de Prùssia. In sa [[Repùblica de Weimar]], sa Prùssia diat pèrdere gasi totu s'importu polìticu e legale. Cun s'acabu de sa [[segunda gherra mundiale]] in su 1945, totu sa Prùssia orientale fiat a fines iscontzada de is potèntzias binchidoras e surbida in is territòrios de [[Polònia]] e [[Unione Sovietica|Unione Soviètica]]. Sende chi is bividores tedescos originales fiant bogados, s'àrea at pèrdidu identidade polìtica e geogràfica.