Limba sarda: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Lìnia 197:
Sa cunsièntzia de s'erosione linguìstica est intrada meda prus a tardu, in s'agenda polìtica, cunforma a su chi est acontèssidu in unas cantas àteras periferias europeas in ue bivent ateras minorias etno-linguìsticas<ref>Pala, Carlo (2016). ''Idee di Sardegna'', Carocci Editore, pp.121</ref>: a s'imbesse, cussu perìodu est totu sinnadu dae su fatu chi sa classe mèdia italianizada su sardu non lu boliat,<ref name="degruyter.com">[https://www.degruyter.com/view/product/180542 ''Manuale di linguistica sarda''], 2017, A cura di Eduardo Blasco Ferrer, Peter Koch, Daniela Marzo. Manuals of Romance Linguistics, De Gruyter Mouton, pp.36</ref> sicomente sa limba e sa cultura sarda si trataiant che a sìmbulu de rustighesa e de su fatu ca sa regione fiat meda in segus.<ref name="Toso" /> Una parte manna de sa classe dirigente e intelletuale sarda, sensìbile meda a s'arresonu isvilupadu peri cussas continentales, fiat cumbinta difatis chi s'ìsula podiat sighire a in antis sceti boghende su cuntestu sotzio-culturale "traditzionale", cando non interrende·lu de su totu (cit. Manlio Brigaglia).<ref>{{Tzita libru|autore=Fiorenzo Caterini|tìtulu=La mano destra della storia. La demolizione della memoria e il problema storiografico in Sardegna|editore=Carlo Delfino Editore|p=99}}</ref>
 
Cando sa Carta pro s'autonomia si fiat iscriende in su 1948, su legisladore at isseberadu de no incluire, che a fundamentu de sa "ispetzializade" sarda, riferimentu perunu a s'identidade geogràfica e culturale,<ref>{{Tzita web|url=http://www.sardegnacultura.it/j/v/258?xsl=258&s=24014&v=2&c=2480&t=7|tìtulu=Strumenti giuridici per la promozione della lingua sarda|editore=Sardegna Cultura|limba=it}}</ref><ref>[http://www.condaghes.it/public/docs/relata_lege.pdf Relazione di accompagnamento al disegno di legge “Norme per la tutela, valorizzazione e promozione della lingua sarda e delle altre varietà linguistiche della Sardegna”, pp.7]</ref><ref>Salvi, Sergio (1974). ''Le lingue tagliate'', Rizzoli, pg.193</ref><ref>[http://www.ufficiostudiangioy.it/news/storia_autonomia.pdf Francesco Casula, Gianfranco Contu. ''Storia dell'autonomia in Sardegna, dall'Ottocento allo Statuto Sardo'', Dolianova, Stampa Grafica del Parteolla, 2008, p. 116, 134]</ref> ca tando si timiant ca de custa manera podiant pònnere fogu pro pretesas autonomistas prus radicales cando non de òrdine indipendentista, e limitende·si masaprestu a su reconnoschimentu de unas cantas preguntas, de genia sotzioeconòmica tìpica, a su continente<ref>Pala, Carlo (2016). ''Idee di Sardegna'', Carocci Editore, pp.118</ref><ref>[[Gianfranco Pintore|Pintore, Gianfranco]] (1996). ''La sovrana e la cameriera: La Sardegna tra sovranità e dipendenza''. Nùgoro: Insula, 13</ref>; est dae in cue chi naschet s'idea de nche intrare in Sardigna s'industria pesante, sas installatziones militares, e unu "pranu de rinàschida" aprontadu dae Roma.<ref>«Lo Stato con il concorso della Regione dispone un piano organico per favorire la rinascita economica e sociale dell'Isola.» Art.13, [http://www.regione.sardegna.it/documenti/1_13_20041227120402.pdf Testu istòricu de s'Istatutu]</ref><ref>[http://www.ufficiostudiangioy.it/news/storia_autonomia.pdf Francesco Casula, Gianfranco Contu. ''Storia dell'autonomia in Sardegna, dall'Ottocento allo Statuto Sardo'', Dolianova, Stampa Grafica del Parteolla, 2008, p. 118]</ref> S'autonomia sarda fiat atesu meda dae una fundada in su reconnoschimentu de una identidade culturale, cun su resurtu chi si podet faeddare de «un'autonomismu economitzìsticu in manera crara, ca non at bòlidu o no faghiat a si pigare un'autonomia forte, cun raighinas in sa cultura, un'ispetzialidade sarda chi non fiat sceti arresonende in tèrmines de arretradesa e poberesa econòmica» (cit. Mariarosa Cardia).<ref>Cardia, Mariarosa (1998). ''La conquista dell’autonomia (1943-49)'', in Luigi Berlinguer, Luigi e Mattone, Antonello. ''La Sardegna'', Torinu, Einaudi, p. 749</ref> In su mentras, àteras polìticas de genia assimiladora fiant aplicadas fintzas in su segundu pustisgherra<ref name="Lubello">Lubello, Sergio (2016). ''Manuale Di Linguistica Italiana'', De Gruyter, Manuals of Romance linguistics, p.499</ref>, totu sighende a italianizatzare logos istòricos e ogetos de sa bida cuotidiana, e torrende a un'imparu obrigatòriu chi at imparadu sa limba italiana ma no ammitiat su sardu; antzis, iscoragende·lu in manera ativa pro mèdiu de proibitziones e bardiamentu difùndidu de chie lu promoveret<ref>{{Tzita web|url=https://www.manifestosardo.org/lingua-sarda-dallinterramento-alla-resurrezione/|tìtulu=Lingua sarda: dall’interramento alla resurrezione?|sambenadu=Casula|nùmene=Francesco|situ=Il Manifesto Sardo|data=2014-08-31|limba=it|atzessu=2020-07-29}}</ref>: sos mastros teniant in minisprètziu sa limba, pensende·la unu dialetu ruzu e contribuende a un'abbassamentu galu prus mannu de su prestìgiu suo in sa comunidade sardòfona.
 
In sos annos Setanta, s'est registradu unu protzessu mannu de remplasamentu linguìsticu cara a s'italianu non in su [[Campidanu]] ebbia, ma fintzas in àreas geogràficas chi unu tempus beniant cunsideradas cunservadoras pro su chi pertocat a sa linguìstica, che a [[Macumere]] in sa [[provìntzia de Nùgoro]] (1979); a sa ridefinitzione de s'istrutura econòmicu-sotziale galu in atu est currispòndida, difatis, una mudadura prus manna de su repertòriu linguìsticu, chi at determinadu issu matessi un'islitamentu de sos balores in subra de sos cales si basaiant s'identidade ètnica e culturale de sas comunidades sardas.<ref>{{Tzita libru|nùmene2=Giovanni|sambenadu2=Sistu|tìtulu=Sardegna: geografie di un'isola|annu=2019|editore=Franco Angeli|tzitade=Milanu|limba=it|p=193}}</ref><ref group="Nota">Gavino Pau, in un interventu suo in La Nuova Sardegna (18 de abrile de su 1978, ''Una lingua defunta da studiare a scuola''), naraiat chi "pro totus s'italianu fiat una àtera limba in sa cale traduìamus sos pensamentos nostros chi, impossìbiles de firmare, essiant a foras in sardu" e galu, pro sa limba sarda "apamus bìvidu, pro issa amus sufridu, pro issa bivimus e amus a bìvere. Sa die chi issa at a mòrrere, amus a mòrrere fintzas nois che a sardos." (cit. in Melis Onnis, Giovanni (2014). ''Fueddariu sardu campidanesu-italianu'', Domus de Janas, Presentatzione)</ref><ref>Pro Mura, custas mudaduras sotzioeconòmicas sunt istadas cunsideradas che a ingendradoras de una mudada mannu che a «una mudadura antropològica bera e pròpia de sa realidade isolana». Mura, Giovanni (1999). ''Fuéddus e chistiònis in sárdu e italiánu'', Istituto Superiore Regionale Etnografico, Nùgoro, p.3</ref> S'italianizatzione culturale de sa populatzione sarda aiat tando assùmidu proportziones gasi mannas de induire a Giovan Battista Pellegrini, in s'Introduzione a s'Atlante istòricu-linguìsticu-etnogràficu friulanu, a "bantare", a contu suo, sos sardos ca issos si naraiant dispostos a atzetare chi s'idioma issoro, fintzas si fiat «unu mèdiu espressivu meda prus pagu subordinadu a s'italianu» esseret cunsideradu unu "dialetu" de s'italianu ebbia, in cuntrastu craru a s'altivesa e a sa lealidade linguìstica de sos friulanos.<ref>Pellegrini, Giovan Battista (1972). ''Introduzione all'Atlante storico-linguistico-etnografico friulano (ASLEF)'', Vol. I, p.17</ref><ref name="Salvi195">Salvi, Sergio (1974). ''Le lingue tagliate'', Rizzoli, pg.195</ref> Custa chistione est istada ogetu de anàlisis sotziològicas in sas mudadas acontèssidas in s'identidade de sa comunidade sarda, cun sas atitudines suas contra a sa sardofonia influentzadas dae unu stigma de una "primitividade" e "arretradesas" farsas ma propagandadas a longu dae sas istitutziones, de òrdine polìticu e sotziale, favorèvoles a s'italianidade linguìstica.<ref>«Nella coscienza dei sardi, in analogia con i processi che caratterizzano la subalternità ovunque, si è costituita un'identità fondata su alcune regole che distinguono il dicibile (autonomia in politica, italianità linguistica, criteri di gusto musicali convenzionali non sardi, mode, gastronomie, uso del tempo libero, orientamenti politici) come campo che può comprendere quasi tutto ma non l'indicibile, cioè ciò che viene stigmatizzato come "arretrato", "barbaro", "primitivo", cioè sardo ''de souche'', "autentico". Questa esclusione del sardo ''de souche'', originario, si è costituita lentamente attraverso una serie di atti repressivi (Butler 2006, 89), dalle punizioni scolastiche alla repressione fascista del sardismo, ma anche grazie alla pratica quotidiana del passing e al diffondersi della cultura di massa in epoca recente (in realtà molto più porosa della cultura promossa dall'istruzione centralizzata).» Mongili, Alessandro (2015). ''Topologie postcoloniali. Innovazione e modernizzazione in Sardegna'', Condaghes, Capìtulu 1.2, Indicibile è il sardo</ref> Su sardu diat àere subidu un'arretramentu chene pàsida cara a s'italianu, pro more de unu "cumplessu de sa minoria" chi at ispintu sa comunidade sarda a un'atitùdine de minisprètziu pro sa limba issoro.<ref>Mura, Giovanni (1999). ''Fuéddus e chistiònis in sárdu e italiánu'', Istituto Superiore Regionale Etnografico, Nùgoro, p.3</ref>