Limba sarda: diferèntzias tra is versiones
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Lìnia 13:
{{Càstia fintzas|Sardu logudoresu|Sardu nugoresu|Sardu campidanesu}} {{Tzitatzione|Naschet como sa chistione si su sardu si depet cunsiderare che a unu dialetu o che a una limba. Est ladinu chi su sardu est, pro su chi pertocat sa polìtica<ref group="Nota">Bisòngiat ammentare chi Wagner at iscritu custu libru in su 1951: su sardu at dèpidu isetare a su nessi àteros baranta annos pro chi esseret reconnotu fintzas a livellu polìticu in Itàlia, a su nessi formalmente, che a una de sas dòighi [[Minorias linguìsticas de Itàlia|minorias ètnicu-linguìsticas istòricas]] suas.</ref>, unu de sos medas dialetos de s'Itàlia, comente lu est fintzas, p.es., su [[limba serbu-croata|serbu-croatu]] o s'[[Limba arbëreshë|albanesu]] faeddadu in medas biddas de sa [[Calàbria]] e de sa [[Sitzìlia]]. Ma pro su chi pertocat sa linguìstica sa chistione pigat totu un'àtera pinniga. Non faghet a nàrrere chi su sardu tèngiat unu parentiu istrintu cun dialetu perunu de s'italianu continentale; est una limba romanza arcàica e cun caraterìsticas pròpias ispicadas, chi si espricant in unu vocabulàriu originale meda e in una morfologia e sintassi diferentes meda dae cussas de sos dialetos italianos|3=Sorge ora la questione se il sardo si deve considerare come un dialetto o come una lingua. È evidente che esso è, politicamente, uno dei tanti dialetti dell'Italia, come lo è anche, p. es., il [[lingua serbo-croata|serbo-croato]] o l'[[Lingua arbëreshë|albanese]] parlato in vari paesi della [[Calabria]] e della [[Sicilia]]. Ma dal punto di vista linguistico la questione assume un altro aspetto. Non si può dire che il sardo abbia una stretta parentela con alcun dialetto dell'italiano continentale; è un parlare romanzo arcaico e con proprie spiccate caratteristiche, che si rivelano in un vocabolario molto originale e in una morfologia e sintassi assai differenti da quelle dei dialetti italiani|limba=it}}
[[File:Romance-lg-classification-en.png|right|thumb|Classificatzione de sas limbas neolatinas (Koryakov Y.B., 2001).<ref>Koryakov Y.B. ''Atlas of Romance languages''. Mosca, 2001</ref> Sa limba sarda faghet parte de su grupu distintu de su Romanzu Insulare (''Island Romance''), in paris a su corsicanu antigu ([[Limba corsicana|su modernu]] faghet parte, imbetzes, de sa casta italoromanza).]]
Mancari custa classificatzione siat criticada a banda de unos cantos autores e istudiosos,<ref name="bolognesu.wordpress.com">{{Tzita web|url=https://bolognesu.wordpress.com/2018/01/09/una-lingua-unitaria-che-non-ha-bisogno-di-standardizzazioni/|tìtulu=Una lingua unitaria che non ha bisogno di standardizzazioni|sambenadu=Bolognesi|nùmene=Roberto|situ=Bolognesu: in sardu|data=2018-01-09|limba=it|atzessu=2020-07-29}}</ref><ref name=":0" /> su sardu
Custa visione dualìstica de sos dialetos sardos, registrada sa prima borta dae su naturalista Francesco Cetti in su Setighentos<ref>[http://people.unica.it/mlorinczi/files/2007/04/5-sappada2000-2001.pdf Marinella Lőrinczi, ''Confini e confini. Il valore delle isoglosse (a proposito del sardo)'']</ref> e torrada a pònnere dae s'editore de su ditzionàriu sardu-italianu de [[Giovanni Spano]]<ref>Bolognesi, Roberto. ''Le identità linguistiche dei sardi'', Condaghes, 2013, pg.137</ref>, masaprestu chi sinnalare sa presèntzia de isoglossas beras, costituit sa proa de un'adesione psicològica de sos sardos a sa partzidura amministrativa de s'ìsula fata in època ispagnola intre unu ''[[Cabu de susu|Caput Logudori]]'' (Cabu de Susu) e unu ''[[Cabu de giossu|Caput Calaris]]'' (Cabu de Giosso) e dae ue naschet, a pustis, a sa traditzione ortogràfica in una grafia logudoresa e una campidanesa illustre.<ref>Bolognesi, Roberto. ''Le identità linguistiche dei sardi'', Condaghes, 2013, pg.138</ref><ref>«In altre parole, queste divisioni del sardo in logudorese e campidanese sono basate unicamente sulla necessità - chiarissima nel Cetti - di arrivare comunque a una divisione della Sardegna in due "capi". […] La grande omogeneità grammaticale del sardo viene ignorata, per quanto riguarda gli autori tradizionali, in parte per mancanza di cultura linguistica, ma soprattutto per la volontà, riscontrata esplicitamente in Spano e Wagner, di dividere il sardo e i sardi in varietà "pure" e "spurie". In altri termini, la divisione del sardo in due varietà nettamente distinte è frutto di un approccio ideologico alla variazione dialettale in Sardegna.» {{Limbas|it}}Bolognesi, Roberto. ''Le identità linguistiche dei sardi'', Condaghes, 2013, pg.141</ref>
Lìnia 363:
== Ortografia e pronùntzia ==
{{Càstia fintzas|Limba Sarda Unificada|Limba Sarda Comuna}}
Finas a su 2001 non bi fiat galu a disponimentu, pro sa limba sarda, peruna istandardizatzione ne iscrita, ne orale (cust'ùrtima no esistet nemmancu oe). Sos tentativos antepostos los aiant ostacolados sas autoridades ibèricas e, a pustis, sabàudas.<ref>«Nel periodo giudicale si osserva una certa unitarietà del modo di scrivere il sardo, ma non si ha notizia di alcuna regolazione: la sua ufficialità era implicita e data per scontata. Nel XVI e, poi, nel XVIII secolo, nei circoli umanisti e in quelli gesuitici, rispettivamente, si è osservato un tentativo di fornire una regolazione, ma tali tentativi furono non solo ostacolati ma anche repressi dalle autorità coloniali ispaniche e soprattutto sabaude.» {{cita libro|autore=Paolo Caretti et al.|editore=G. Giappichelli Editore|titolo=Regioni a statuto speciale e tutela della lingua|anno=2017|pagina=75-76}}</ref>
Pro pòdere cunsentire un'aplicatzione efetiva de su chi est prevìdidu dae sa Lege Regionale n. 26/1997 e dae sa Lege n. 482/1999, in su cuadru de sa situatzione s'atuale in ue medas gente, chene bases iscientìficas ogetivas<ref>{{Tzita libru|nùmene=Michel|sambenadu=Contini|tìtulu=Etude de géographie phonétique et de phonétique instrumentale du sarde|data=1987|editore=Edizioni dell'Orso|tzitade=Alessàndria|limba=fr|OCLC=15140324|ISBN=978-88-7694-015-6}}</ref><ref>{{Tzita libru|nùmene=Michel|sambenadu=Contini|tìtulu=Etude de géographie phonétique et de phonétique instrumentale du sarde|data=1987|editore=Edizioni dell'Orso|tzitade=Alessàndria|limba=fr|OCLC=15140324|ISBN=978-88-7694-015-6}}</ref><ref>{{Tzita libru|nùmene=Roberto|sambenadu=Bolognesi|nùmene2=Wilbert|sambenadu2=Heeringa|tìtulu=Sardegna fra tante lingue il contatto linguistico in Sardegna dal Medioevo a oggi|url=https://web.archive.org/web/20140211080607/http://www.sardegnadigitallibrary.it/mmt/fullsize/2010011412224500014.pdf|atzessu=2020-05-08|data=2005|editore=Condaghes|tzitade=Casteddu|limba=it|OCLC=971836134|ISBN=978-88-7356-075-3}}</ref><ref name=":0">{{Tzita libru|nùmene=Roberto|sambenadu=Bolognesi|tìtulu=Le identità linguistiche dei sardi|annu=2013|editore=Condaghes|tzitade=Casteddu|limba=it|OCLC=874573242|ISBN=978-88-7356-225-2}}</ref><ref name=":1">{{Tzita web|url=https://bolognesu.wordpress.com/cosas-de-limba/simbentu-de-su-campidanesu-e-de-su-logudoresu/|tìtulu=S’imbentu de su campidanesu e de su logudoresu|sambenadu=Bolognesi|nùmene=Roberto|situ=Bolognesu: in sardu|data=2010-04-04|limba=sc|atzessu=2020-05-08}}</ref><ref name="bolognesu.wordpress.com" /><ref name=":2">{{Tzita libru|nùmene=Giuseppe|sambenadu=Corongiu|tìtulu=Il sardo: una lingua normale: manuale per chi non ne sa nulla, non conosce la linguistica e vuole saperne di più o cambiare idea|data=2013|editore=Condaghes|tzitade=Casteddu|limba=it|OCLC=856863696|ISBN=978-88-7356-214-6}}</ref><ref name=":3">{{Tzita web|url=https://bolognesu.wordpress.com/2013/11/25/il-dimezzamento-del-sardo-fra-scienza-e-politica/|tìtulu=Il dimezzamento del sardo fra scienza e politica|sambenadu=Bolognesi|nùmene=Roberto|situ=Bolognesu: in sardu|data=2013-11-25|limba=it|atzessu=2020-05-08}}</ref>ma pro more de una chistione polìticu-istòrica<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":3" />, cunsiderat sa limba sarda che limba partzida in duos o prus grupos dialetales diferentes ("logudoresu" e "campidanesu" o "logudoresu, "nugoresu" e "campidanesu", e b'at fintzas chie chircat de incluire su tataresu e su gadduresu, limbas diferentes, in sa limba sarda), sa Regione Sardigna at incarrigadu una cummissione de espertos de elaborare un'ipòtesi de Norma de unificatzione linguìstica subra-dialetale (sa LSU: ''[[Limba Sarda Unificada]]'', publicada in su 28 de freàrgiu de su 2001), chi identificaret una limba-mollu de riferimentu (basada in subra de s'anàlisi de sas variantes locales de su sardu e in s'issèberu de sos mollos prus rapresentativos e cumpatìbiles) cun sa punna de garantire a s'impreu ufitziale de su sardu sas caraterìsticas netzessàrias de tzertesa, coerèntzia, univotzidade, e difusione subralocale. Custu istùdiu, fintzas si balidu pro su chi pertocat a s'iscièntzia, no est mai istadu adotadu a livellu istitutzionale pro medas cuntrastos locales (ca l'aiant acusada de èssere una limba "imposta" e "artifitziale" e de no àere risòlvidu su problema de su raportu intre sas variantes tratende·si de una mediatzione tra sas variantes iscritas in sa grafia logudoresa, duncas privilegiadas, e no aende propostu una grafia vàlida pro sas variantes iscritas de sòlitu cun sa grafia campidanesa) ma at su matessi, annos a pustis, costituidu sa base de partèntzia pro sa redatzione de sa proposta de sa LSC: [[Limba Sarda Comuna]], publicada in su 2006, chi partende dae una base de mesania<ref>{{Tzita web|url=https://bolognesu.wordpress.com/2011/06/13/finche-la-barca-va/|tìtulu=Finché la barca va…|sambenadu=Bolognesi|nùmene=Roberto|situ=Bolognesu: in sardu|data=2011-06-13|limba=sc|atzessu=2020-07-24}}</ref>, acollit elementos pròpios de sas fueddadas (e tando "naturales" e no "artifitziales") de cust'àrea, in s'àrea murra de transitzione intre sos chi benint mutidos su "logudoresu" e "campidanesu" de sa Sardigna tzentrale, pro assegurare a sa limba "comuna" su caràtere de subradialetaliedade e subramunitzipaliedade, fintzas lassende sa possibilidade de rapresentare sas particularidades de pronùntzia de sas variantes locales. Nointames custu, fintzas a custu istandard non sunt mancadas crìticas o propostas de emendamentos<ref>{{Tzita publicatzione|autore=|nùmene=Xavier|sambenadu=Frias|tìtulu=Proposte di Miglioramento dello Standard Sardo L.S.C.|rivista=|volume=|nùmeru=|limba=it|atzessu=2020-07-24|url=https://www.academia.edu/5336226/Proposte_di_Miglioramento_dello_Standard_Sardo_L.S.C}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.vitobiolchini.it/2014/06/23/si-alla-lingua-sarda-standard-ma-con-questi-emendamenti-un-intervento-di-roberto-bolognesi/|tìtulu=Sì alla lingua sarda standard, ma con questi emendamenti|sambenadu=Bolognesi|nùmene=Roberto|data=2014-06-23|limba=it-IT|atzessu=2020-07-24}}</ref>.
Lìnia 477:
|'''issos'''/'''issus''' - '''issas'''
|}
In su cumplementu dirìgidu referidu a una persone, esistet cussu chi si mutit "acusativu personale", chi impreat sa prepositzione ''a'': pro esempru ''apo bidu a Giuanne'' che a a s'ispagnolu (''he
==== Pronùmenes àtonos indiretos e dirìgidos (dativu e acusativu) ====
Lìnia 779:
* '''Cunditzionale passadu''': ''deo/deu dia o apia o emu a àere/ài(ri) fini(d)u'' ; ''tue/tui dias o apias a àere/ài(ri) fini(d)u'' ; ''issu/isse diat o apiat a àere/ài(ri) fini(d)u'' ; ''nos/nois/nosu dia(m)us o apiàus a àere/ài(ri) fini(d)u'' ; ''issos/issus diant o apiant a àere/ài(ri) fini(d)u'' ; '''In LSC''': deo dia àere finidu; tue dias àere finidu; issu/isse diat àere finidu; nois diamus àere finidu; bois diais àere finidu; issos diant àere finidu.
* '''Gerùndiu presente''': ''fininde/finende/finendi'' ; '''In LSC''': finende
* '''Gerùndiu passadu''': ''aende/aendi fini(d)u'' ; '''In LSC''': aende
==== Verbos irregulares : Verbu
* '''Indicativo presente''': ''deo/deu fago o fatzu'' ; ''tue/tui fa(gh)es/fa(gh)is'' ; ''issu/isse fa(gh)et/fa(gh)it'' ; ''nos/nois/nosu faghimus o f(agh)eus'' ; ''bois o bosàteros/bosàtrus faghides o f(agh)èis'' ; ''issos/issus fa(gh)ent/fa(gh)int'' ; '''In LSC''': deo fatzo; tue faghes; issu faghet; nois faghimus; bois faghides; issos faghent.
Lìnia 1,801:
=== Is/sas dies ===
{| class="wikitable"
!
!Grafia logudoresa
!Grafia campidanesa
|