Etiòpia: diferèntzias tra is versiones
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Lìnia 1:
{{coord|format=dms|display=title}}{{Variant|LSC}}
{{stub/geografia}}[[File:Ethiopia in its region.svg|thumb|100px|right|Bandera]]▼
[[File:Flag of Ethiopia.svg|thumb|246x246px|right|Bandera]]
[[File:Ethiopia (orthographic projection).svg|thumb|245x245px|right|Posidura in su continente africanu]]
▲
'''Etiòpia''' (in [[Limba amarica|amàricu]]ː ኢትዮጵያ Ityopp'ya), ufitzalmenti connota comenti ''Repùblica Federali de Etiòpia'', est una repùblica democràtica federali de s'[[Àfrica nord-orientali]] in su aici narau [[Corru d'Africa|Corru de Africa]]. Sa capitali est [[Addis Abeba]].
Tenit stèrrida de 1.104.300 km², po unus 104.957.438 bividoris. Allàcanat in su norti cun [[Eritrea]] e [[Gibuti]], in s'estu cun sa [[Somàlia]] (e su stadu non reconnotu de [[Somaliland]]), in su sud cun su [[Kènya|Kenya]] e in s'ovest cun su [[Sudan|Sudàn]] e su [[Sudàn de su Sud]]. Su territòriu tenit un'artipranu centrali chi andat de is 1.800 m a is 3.000 m, cun uno cantus montis chi arribant a 4.620 m, comenti in su casu de su [[Ras Dashen]], s'artària màssima de Etiòpia. In generali is artàrias funt prus mannas giustu in antis de su puntu de basciurat improvisu conca a sa [[badde de su Rift]]. Ddoi est unu nùmeru mannu de frùminis, chi si distacant de su [[Nilu Asulu]], chi essit dae su [[lagu Tana]]. S'artipranu bàsciat a bellu fintzas a is terras bàscias de su [[Sudan|Sudàn]] faci a ovest e fintzas a is pranus disabitaus de [[Somàlia]] faci a sud-est.
Foras de sa capitali [[Addis Abeba]], chi propassat is duus millionis e mesu de bividoris, noi tzitadis tenint prus de centumilla bividoris, intra de custas sa prus manna est [[Dire Dawa]], cun cun prus de duxentumilla. S'istadu est pretzidu in 9 regionis diferentis.
S'Etiòpia moderna e is fronteras atualis suas funt s'arresurtu de una mengua significativa de su territòriu in su norte e de sa spaniadura in su sud, conca a is fronteras atuales suas, po nexi de is disterrus e de s'intregatzioni cummertziali, aici comenti is conchistas, massimamenti de s'imperadori [[Menelik II]] e [[Gobana Dacche]]. In su 1974, sa dinastia de [[Haile Selassie]] est arruta portende a unas cantas gherras civilis. De inasandus, s'Etiòpia at biu una bariedadi de sistemas de guvernu. Su paisu est unu de is membrus fundadoris de su [[Movimentu de is Paisos No Alliniados|Movimentu de is Paisus No Alliniaus]] (NOAL), su G-77 e s'[[Organizatzione de Unidade Africana|Organizatzioni de Unidadi Africana]] (OUA). Oi in die, [[Addis Abeba]] sighit a essi sedi de s'[[Unione Africana]], sa [[Càmbara de Cummèrtziu de Panafricana]] (PACCI) e [[UNECA]].<ref>{{Tzita web|url=https://www.uneca.org/|tìtulu=ECA}}</ref> Su paisu tenit unu de is esèrcitus prus poderosus de [[Àfrica]] e Addis Abeba est sa sedi de sa prataforma continentali de sa fortza africana de reserva (ASF). S'Etiòpia est s'ùnicu paisu africanu in ui un'alfabetu indìgenu sighit sendi utilizau.<ref>{{Tzita web|url=https://www.thenewhumanitarian.org/report/52014/ethiopia-old-alphabet-adapted-modern-use-technology|tìtulu=Old alphabet adapted for modern use in technology}}</ref> S'Etiòpia puru tenit unu sistema de cosa sua de tempus e unu calendàriu ùnicu, chi tenit de seti a otu annus de stentu cun arrespetu a su [[calendàriu gregorianu]]. Tenit su nùmeru majore de logus reconnotus [[Patrimonios de s'Umanidade|Patrimòniu de s'Umanidadi]] de s'[[UNESCO]] de totu s'Àfrica.<ref>{{Tzita web|url=http://whc.unesco.org/en/list/?search=&searchSites=&search_by_country=&search_yearinscribed=&type=&media=®ion=5&criteria_restrication=&order=|tìtulu=World Heritage List}}</ref>
Est una terra de cuntrastus naturalis, cun spendulas e àcuas termalis vulcànicas; cun calicuna de is prus montagnas artas de Àfrica, aici comenti calicunus de is puntus prus bàscius de su mundu, suta su livellu de su mari. Acasàgiat una cantidadi manna de frùminis, mentras chi s'àrea setentrionali, in [[Dallol]] est su logu cun is temperaduras prus artas de sa [[Terra]]. S'Etiòpia est [[Multilinguismu|multilìngue]], [[Multiculturalismu|multiculturale]] e [[Multietnitzitismu|multiètnica]], cun agiomai 80 grupus.
S'Etiòpia est su segundu produtore de energia idroelètrica de Àfrica,<ref>{{Tzita web|url=https://www.bloomberg.com/news/articles/2010-07-15/ethiopia-will-export-power-to-sudan-from-september-after-rains-boost-dams|tìtulu=Ethiopia Plans Power Exports to Sudan After Rains Boost Dams}}</ref> gràtzias a s'àcua de su [[Nilu]] chi tenit su 85% de su flussu totali a is mitzs de custu paisu. Mancai tèngiat terras ricas, Etiòpia at padèssiu a una sèrie de epidèmias de fàmini in sa dècada [[1980]], esacerbadas de is cunditzionis geopolìticas e de is gherras civilis, cun s'arresurtau de sa morti de centinas de millis de personas.<ref>{{Tzita web|url=https://www.worldwildlife.org/initiatives|tìtulu=A FUTURE FOR PEOPLE AND NATURE}}</ref> A pagu a pagu però at comintzadu a si torrai a pesai, e oi tenit s'economia cun su [[Produtu Internu Brutu|PIB]] prus mannu de s'Àfrica de s'Estu e Centrali<ref>{{Tzita web|url=https://web.archive.org/web/20100330034506/http://nazret.com/blog/index.php?title=ethiopia_surpasses_kenya_to_become_east_&more=1&c=1&tb=1&pb=1|tìtulu=Ethiopia surpasses Kenya to become East Africa's Biggest Economy}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.imf.org/en/Publications/SPROLLs/world-economic-outlook-databases#sort=%40imfdate%20descending|tìtulu=International Monetary Fund}}</ref>. Su crescimentu lestru de s'economia de Etiòpia nde fait una potèntzia regionali in su [[Corru de Àfrica]] e in s'estu de Àfrica in generali.<ref>{{Tzita web|url=https://web.archive.org/web/20110429005459/http://www.jimmatimes.com/article.cfm?articleID=17566|tìtulu=Ethiopia has fastest growing non-Oil Economy in Africa – IMF}}</ref> De pagu tempus si funt registraus abusus contra de is deretus umanus in Etiòpia suta mandau de su primu ministru [[Meles Zenawi]] mancari su paisu s'est fatu una fortza econòmica, diplomàtica e polìtica de s'Àfrica.
==Riferimentos==
<references/>
==Àteros progetos==
{{commons|Category:Ethiopia|Etiòpia}}
{{Template:Àfrica}}
[[Categoria:Geografia]]
[[Categoria:Natziones de s'Africa]]
| |||