Progetu Manhattan: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Lìnia 13:
Dae su cumintzu de is annos trinta sa chirca teòrica de is fìsicos mundiales at prodùidu iscobertas ispantosas; in su [[1932]] su britànnicu [[James Chadwick]] at ammustradu s'esistèntzia de su [[neutrone]], in su 1934 s'italianu [[Enrico Fermi]] at descritu sa formatzione de [[Isòtopu|isòtopos]] pro mèdiu de su bombardamentu de s'[[àtomu]] cun neutrones; in su 1938 is tedescos [[Otto Hahn]] e [[Fritz Strassmann]] ant riproduidu su fenòmenu chi issos ant denominadu [[fissione nucleare]] e [[Lise Meitner]] e [[Otto Frisch]] ant analizadu mègius su fenòmenu, prus che totu a pitzus de s'[[uràniu]], afirmende chi custu elementu, sende instàbile meda, esseret a discansu divisìbile, provochende sa liberatzione de una cantidade enorme de energia.<ref>G. Valdevit, ''La guerra nucleare'', p. 16.</ref>
 
Is esperimentos a pitzus de sa fissione nucleare sunt istados riproduidos in manera isperimentale in laboratòrios medas a sa fine de is annos trinta, siat in [[Europa]], siat in is Istados Unidos, in ue, in s'Universidade de Berkeley, fiat giai istadu fatu, a suta de su progetu de su fìsicu [[Ernest Orlando Lawrence]] in su cumintzu de su deghènniu, su primu atzelleradore de partigheddas, denominadu [[tziclotrone]]<ref name="G. Valdevit, pp. 16-17">G. Valdevit, ''La guerra nucleare'', pp. 16-17.</ref>. In realidade, in su 1933 fiat acontèssida giai una cosa de importu mannu pro sa chirca, cando pro sa prima borta su fìsicu ebreu ungheresu [[Leó Szilárd]], residente in [[Britànnia Manna]], aiat formuladu sa teoria de una possìbile [[reatzione a cadena]] de fissiones nucleares chi si podiat auto-sustènnere.<ref>R. Rhodes, ''L'invenzione della bomba atomica'', pp. 24-27.</ref>{{Immàgine dòpia|right|Leo Szilard.jpg|135|Einstein 1921 by F Schmutzer - restoration.jpg|130|Su fìsicu ungheresu [[Leó Szilárd]] (a manu manca) at cumbintu [[Albert Einstein]] (a manu dereta) a iscrìere una lìtera a su presidente [[Franklin Delano Roosevelt]] pro ddi pedire de atzelerare sa chirca a pitzu de sa bomba atòmica}}Szilard fiat unu fìsicu teòricu abbistu meda e cumprendiat fintzas is possìbiles conseguèntzias globales de is resurtados de sa chirca sientìfica; issu in su 1938 fiat assustadu prus che totu dae sa possìbile aplicatzione de is istùdios a pitzus de sa fissione nucleare pro nde fraigare armas. Tando, paris cun àteros duos fìsicos ungheresos primorosos, [[Edward Teller]] e [[Eugene Wigner]], timiat chi sa [[Germània nazista]] poderet isfrutare is iscobertas de is iscientziados suos pro fraigare una "super-bomba" noa isfrutende s'[[energia nucleare]].<ref name="G. Valdevit, pp. 16-17">G. Valdevit, ''La guerra nucleare'', pp. 16-17.</ref>
 
In su comintzu is tres iscientziados de orìgine ungheresa si sunt apensamentados pro sa possibilidade chi is tedescos otennerent s'uràniu pro sa fissione dae is minieras de su Congo belga e tando ant detzìdidu de faeddare cun [[Albert Einstein]], su fìsicu prus autorèvole e famadu de su mundu, pro ddu cumbìnchere a iscrìere una lìtera a sa reina de su [[Bèlgiu]], chi issu connoschiat de persona, pro dda cumbidare a non bèndere s'uràniu a sa Germània nazista.<ref>R. Rhodes, ''L'invenzione della bomba atomica'', pp. 325-326.</ref> Su 16 trìulas 1939 Szilard e Wigner sunt andados a s'ìsula de Long Island e ant addobiadu a Einstein, chi at aprovadu luego sa recherta issoro e at detadu una lìtera, iscrita in tedescu dae Wigner, indiritzada a s'ambasciadore belga in is Istados Unidos.<ref>R. Rhodes, ''L'invenzione della bomba atomica'', pp. 327-328.</ref>
 
S'interventu de s'economista Alexander Sachs, chi fiat istadu informadu dae un'amigu de Szilard de is intentziones de is tres iscientziados ungheresos, at cambiadu sa situatzione: Sachs s'est addobiadu cun Szilard e at naradu chi sa prus cosa oportuna de fàghere fiat de informare a su presidente [[Franklin Delano Roosevelt]], chi issu connoschiat de persone, e ddi cunsinniare sa lìtera de Einstein.<ref>R. Rhodes, ''L'invenzione della bomba atomica'', pp. 328-329.</ref> Edward Teller s'est postu de acòrdiu cun Sachs e tando Szilard at scritu in tedescu una lìtera a Roosevelt fundada in su testu initziale de Einstein, imbiende·dda a pustis pro s'aprovatzione a Long Island. Su 30 trìulas 1939 Einstein, Teller e Szilard si fiant torrados a addobiare e ant compiladu una versione noa de sa lìtera; carchi die a pustis, Szilard at elaboradu su testu in pari cun Sachs, imbiende a Einstein una versione "curtza" e una versione "longa" de sa lìtera pro su presidente.<ref>R. Rhodes, ''L'invenzione della bomba atomica'', pp. 329-330.</ref> Su fìsicu tedescu at aprovadu sa versione "longa", chi Szilard at a pustis imbiadu a Sachs su 15 austu 1939.<ref>R. Rhodes, ''L'invenzione della bomba atomica'', pp. 330-331.</ref>{{Immàgine dòpia|left|Wigner.jpg|125|Edward Teller (1958)-LLNL.jpg|120|Duos fìsicos de sa chi est connota comente "cospiratzione ungheresa": Eugene Wigner (a manu manca), e Edward Teller}}Sachs cheriat lèghere personalmente sa lìtera a Roosevelt pro otènnere mègius s'atentu suo ma, pro neghe de is fatos polìticos internatzionales dominados dae su cumintzu de sa [[Segunda gherra mundiale|gherra in Europa]] su 1 de cabudanni 1939, no at pòdidu bìdere a su presidente. Cun totu s'iscetitzismu de Szilard e Wigner pro is rinvios de Sachs, issu in fines at addobiadu a Roosevelt su 11 santugaine [[1939]] e dd'at lèghidu una versione sintètica sua de sa lìtera de Einstein e Szilard. Sachs est istadu cumbinchidore e su presidente at cumpresu chi si trataiat "de fàghere a manera chi is nazistas non distruerent a nois"; Roosevelt at detzìdidu de aunire unu primu comitadu in suta de sa diretzione de su capu de su National Bureau of Standard Lyman Briggs<ref>R. Rhodes, ''L'invenzione della bomba atomica'', pp. 336-338.</ref>.
[[File:Lyman_James_Briggs.jpg|thumb|Lyman James Briggs est istadu su primu diretore de su "Comitadu consultivu pro s'uràniu".]]
Briggs at giutu su primu addòbiu de su "Comitadu consultivu pro s'uràniu" su 21 santugaine 1939 a Washington, in sa sede de su dipartimentu de su cummèrtziu; ant pigadu parte noe persones, intre cussos, Szilard, Wigner e Teller, Sachs e is rapresentantes militares, su tenente coronellu Adamson de s'U.S. Army, e su cumandante Hoover, de s'U.S. Navy.<ref>R. Rhodes, ''L'invenzione della bomba atomica'', pp. 338-339.</ref> Szilard at incumentzadu sa discussione afirmende chi ddoe fiat sa possibilidade de fàghere una bomba a s'uràniu pro mèdiu de una reatzione a cadena cun una potèntzia isperdidora paris a sa de 20.000 tonnelladas de esplosivu cunventzionale, ma su tenente coronellu Adamson est intervènnidu manifestende cun mofa s'iscetitzismu suo.<ref>R. Rhodes, ''L'invenzione della bomba atomica'', p. 339.</ref> A pustis de carchi interventu teòricu chi at evidentziadu is dificultades sientìficas ancora de bìnchere, Briggs e Sachs ant amparadu sa chirca de is fìsicos ungheresos e ant sutaliniadu mescamente is implicatziones suas pro sa defensa de is Istados Unidos.<ref>R. Rhodes, ''L'invenzione della bomba atomica'', pp. 339-340.</ref> A custu puntu est intervènnidu Teller chi at sustentadu is tesis de Szilard e at rechertu, respondende a una dimanda de su cumandante Hoover, 6.000 dollaros pro "comporare sa grafite"; est sighidu un'interventu polèmicu de su tenente coronellu Adamson chi at menguadu s'importu de is "armas noas" chi, a pàrrere suo, non binchiant is gherras.<ref>R. Rhodes, ''L'invenzione della bomba atomica'', pp. 340-341.</ref> A pustis de una cuntierra cun Wigner, a sa fine Adamson at apojadu sa recherta de dinari pro sighire sa chirca.<ref name="RR341">R. Rhodes, ''L'invenzione della bomba atomica'', p. 341.</ref>
Lìnia 60:
Pro carculare su podere esplosivu tocat a connòschere propiedades nucleares medas, cumprèndida sa "setzione de atumbada" pro is protzessos nucleares de is neutrones in s'uràniu e in àteros elementos. Is neutrones lestros podent èssere prodùidos isceti in is atzelleradores de partigheddas, chi fiant ancora trastos pagu difùndidos in is dipartimentos de fìsica de su [[1942]].
 
Su bisòngiu de unu mègius coordinamentu fiat craru. In su cabudanni [[1942]]; sa dificultade connètida cun is istùdios preliminares a pitzus de is armas atòmicas in universidades ispràghidas pro totu is Istados Unidos indicaiat su bisòngiu de unu laboratòriu dedicadu in a cussa punna isceti. Custu bisòngiu fiat però cuadu dae su bisòngiu de impiantos de produtzione de s'uràniu-235 e su plutòniu, is materiales fìssiles.{{Immàgine dòpia|right|Vannevar Bush portrait.jpg|255|Dr. James B Conant 1953 Berlin.jpeg|270|Vannevar Bush, diretore de s'Office of Scientific Research and Development|James Conant, presidente de su National Defense Research Committee}}Vannevar Bush, su capu de s'Office of Scientific Research and Development (OSRD), at pedidu a su presidente Franklin Roosevelt de assignare a is militares is operatziones in iscala larga ligadas a s'evolutzione lestra de su Progetu uràniu. Roosevelt at seberadu chi s'esèrtzitu traballaret cun s'OSRD in su fràigu de sos impiantos de produtzione. Su gèniu militare at seberadu a su coronellu James C. Marshall pro supervisionare su fràigu de is impiantos pro s'ischirriada de is isòtopos de uràniu e sa produtzione de plutòniu pro sa bomba.
 
Is iscientziados de s'OSRD ant esploradu mètodos diferentes de produtzione de su plutòniu e de sceberu de s'uràniu-235 de s'uràniu naturale ma niunu de custos fiat prontu pro sa produtzione (nde fiant istadas preparadas isceti cantidades microscòpicas). Solu unu mètodu, s'ischirriada eletromanniètica, isvilupadu dae Ernest Orlando Lawrence in is Radiation Laboratory de Berkeley, pariat bàlidu pro sa produtzione subra larga iscala.