Elianora de Arbarèe: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
m Bot: Aggiungo: nl:Eleanora van Arborea
mNo edit summary
Lìnia 1:
{{variant|LSC}}
[[Image:Eleonora di Arborea.jpg|300px|right|thumb|Elianora de Arborea.]]
'''Elianora Cappai de Bas''' ([[Molins de Rei]], [[Cadalunnia]], [[1340]] – [[Aristanis]], [[1404]]) , segunda fizafìgia de su zuighegìuighe [[Mariane su de battorbator]], Reina de Arborea.
 
 
== Biografia ==
De sa pitzinnia sua ischimus pacupagu e nudda. Sa midade de su sèculu XIV est tempus de gherras e pestilèntzias. Sa peste niedda est arribada in Europa in su 1348 e dae tando non b'at rennu o provìntzia chi non la connoscat. In cuddos annos matessi, su zuigadugiuigadu de Arborea, segada s’alleàntzia cun sos aragonesos de su rennu de SardinnaSardigna, chircat non solu de s'abarrare indipendente, ma peri de conchistare tottutotu s’ìsula, ca su domìniu aragonesu, in sas zonas ue zaigiai lu connoschent, est malu a aguantare pro sos sardos.
 
Elianora creschet in sa corte aristanesa e, a una edade chi non est prus gai birde, finit cojuada cun [[Brancaleone Doria]], su sennore de sos [[Doria]] sardos. Paris cun issu si nch’andat a bìvere in ZenovaGenova e inie diat abbarrare pro semper, si frade suo [[Ugone su de tres]], zuighegìuighe in Aristanis a pustis de babbu issoro Mariane, no esseret bocchidu in d-una reberdia populare, in su 1383. Custu podet esser fattufatu, ca in sos zuigadosgiuigados sardos su populupòpulu at semper àppidu su derettuderetu de bocchire su re traitore.
 
A sa morte de frade suo, Elianora devet ghirare in SardinnaSardigna, ca su zuighegìuighe nou, numenadu dae su parlamentu de sa Corona de Logu, est fizufìgiu suo Federicu. Sende issu minore, però, su rennu devet esser poderadu dae calicun’àteru. Sa Corona de Logu issèperat issa matessi, pro custu incàricu.
 
Duncas Elianora non est reina, ma rezidòra de su rennu a contu de fizufìgiu suo. Brancaleone Doria, su maridu, tando cheret astringhere sa paghe cun sos Aragonesos e cust’ideacusta idea non bi dispiaget a Eleonora puru. Pro more de custu intendimentu, imbiat Brancaleone matessi a sa corte aragonesa,in Ispanna.
 
Sos aragonesos, cuntentos de custu regalu, cun d-una trampa, ghettant Brancaleone in presone e pedint a Eleonora de acabare tottustotus sas operatziones militares contras a issos e de torrare tottustotus sas terras leadas finas a cuddu mamentu, chi fiant belle tottu s’isulas'ìsula. Eleonora finit chi a mala gana devet narrer eja a custa pretesa, ma decrarat chi lu podet facherfagher solu cun sa cunfirma de tottustotus sos sùdditos suos. Dae custu pattupatu naschit sa paghe de su 1388. Su documentu chi la cuntenet mustrat sas firmas de sos rappresentantes de cada bidda de Sardinna: est unu documentu unicu e pretziosu meda.
 
[[Image:Giudicati sardi 1.svg|thumb|250px|left|Giudicati sardi.]]Mancari sa bona voluntade de Elianora, sos aragonesos, chi ant suspettususpetu de su chi podet capitare, lassant andare Brancaleone petzi tres annos prus a tardu, in su 1391. Ma Brancaleone non est galu ghiradu a domo sua, chi sas [[curadorias]] torradas a sos aragonesos pagu tempus innantis, los catzant a fora derettuderetu e si nche ponent torra suttasuta sas panderas de Arborea.
 
Sas atziones militares, a custu puntu, sighint cun sa ghia de Brancaleone matessi. Issu, iscaddadu dae su trattamentutratamentu appidu, at lassadu a una banda su disizudisìgiu de paghe e amistade cun sos aragonesos e como est su pejus inimicu issoro. Mentras Brancaleone ponet s’assedius'assediu a sas tzittadestzitades de Casteddu e de Alighera, sas unica tentas dae sos inimicos, Eleonora bogat a campu torra sas lezesleges de su zuigadugiuigadu, zaigiai fattasfatas iscriere dae babbu suo Mariane carchi annu innantis. Su rennu est prus mannu, duncas b’at bisonzubisòngiu de accontzareacontzare sas lezesleges pro las facherfagher cuncordare cun sa situatzione noa.
 
Sas lezesleges de su zuigadugiuigadu sunt remunidas in sa Carta de Logu, ca su Logu est s’istadu e tottutotu. Sa Carta de Logu arbarichesa est una regolta zurìdicagiurìdica de importu mannu. AbbarratAbarrat sa lezelege uffitzialeufitziale de sas biddas sardas finas a su [[1827]], cando su re de SardinnaSardigna Càralu Felitze de Savoja bogat a campu su còditze tzivile nou. De sa Carta de Logu si nde faeddat galu in tottustotus sos testos de istòria de su derettuderetu.
Non s’ischit pro cantu tempus Elianora tenzattèngiat su potere. FizuFìgiu suo Federicu, chi fiat su zuighegìuighe numenadu da sa Corona de Logu, devet esser mortu chittochito, ca non at mai leadu sa ghia de s’istadu. Unu segundu fizufìgiu, Mariane, fortzis est istadu numenadu zuighegìuighe pagu tempus a pustis, ma a custu puntu, in sos annos a inghìriu de su 1405, Eleonora est zaigiai morta. Fortzis de peste niedda.
De sa bida sua no ischimus atteruàteru.
 
Sa figura sua est diventada unu sìmbolu in su seculusèculu XIX, cando fiant fortes sas ideas romànticas e medas pòpulos – ma non su sardu – chircaiant de ottennerotenner sa libertade e s’indipendèntzia dae sos istranzos. Fiat pintada che a una eroina de sa libertade, ghia de su populupòpulu suo contras a sos invasores e su mitu suo galu a die de oe sighit a piàgherepràghere a medas sardos.