Resolza

Articulu in logudoresu

Sa resòlza / arresòja est su curtèddu tipicu in Sardigna, subratottu de Pattada e Arbus, biddas s'una posta in sa provìntzia de Tàtari e s'attera in cussa de su Campidanu de Mesu.

	« Sempre lughente parias de prata segaias chei su pensamentu ispilende sa pedde ind'unu 'entu comente chi aeres giutu fogu in s'ata... »
	(Montanaru, Sa Leppa Pathadina)

Bènnidu a sìmbulu fentomàdu de s'artesania sarda, custa zenìa de curteddu est una ebbìa po sa produida sua: custa est a cumprimèntu non solu e tantu ponèndeche impàre sos cantos, ma cund unu traballu difficurtosu chi, a s'agàbbu, nde faghet b'essìre bellissimas mànigas e lamas acutàdas. Sunt una meravìza tantu ispetziàle chi unu fiòtu de turistas e parìtzos amantiòsos accùdit a sa bidda logudoresa cando in cùe si tènet, cada duos annos in su mese de aùstu, sa Mustra de su Curteddu.

Sa pattadesa est caratteristica ca tenet ferru cund una forma "a foza de murta" prus istrinta de sa corrina e cun su tolu prus ismussadu in sa punta; sende unu curteddu a maniga animada e non monolitica, s'arcu si ponet tra duas trempas chi sunt aunidas pro mediu de bullitas e de unu aneddu chi, cund unu innudicadorzu, gubernat sa serrada e s'abertura de sa lama.

S'arburesa est a diversu dae sa pattadesa, ca su ferru tenet una forma a s'antiga, est a narrer "a foza de lauru", ma est prus manna e mattuda, cund una punta a mesaluna: est unu de sos menzus curteddos po nche bogare sa pedde a sos animales o po fagher sa cassa. S'arburesa est unu curteddu monoliticu: sa maniga, a s'ispissu fatta in corru de muvra, est unu arrogu ebbìa chi si segat po bi fagher istare sa lama e si chircat de fagher prus bellu po mediu de isculturas chi ammustrant sa fauna sarda. A bortas, si ponet unu aneddu de metaddu a agabbu de maniga.

Sa resolza fit, e lu est galu, sa lama traditzionale de totus sos pastores sardos, ma s'abilèsa de sos artesanos pattadesos e arburesos at fattu a manèra chi custa no est unu bantu solu pro sos chi nde fàghent ma pro sas biddas etotu, tantu chi su curteddu si connòschet cun su nùmene de "pattadèsa" o "arburesa" òe in dìe, mancàri fìntzas in medas atteras biddas sardas bi apat sa traditzione de nde fàgher.

Atteras castas de curteddu

Est pretzisu a narrer chi non bi at solu sa pattadesa e s'arburesa, ma fintzas atteros chi tenent su nùmen de biddas, si non de sas regiones istorigas de sa Sardigna. Ammentamus de manera particulare:

Sa lussurzesa: cunforma sa pattadesa, non tenet differentzias mannas; antzis, si podet narrer chi sa lussurzesa siat sa pattadesa fatta in Santu Lussurzu.
Sa guspinesa: in realidade, sunt duos curteddos. Unu est su "gotteddu de pungi", chi si impitaiat po su masellu e fintzas in gherra de trintzeramentu; s'atteru est unu cund una lama chi si nde podet bogare, chi tenet duas formas: a lama mutzada, chi fit de sos traballadores in minera po parare fronte a sa leze de Giolitti, e a punta cund una maniga chi agabbat a ispuntone po nde mantenner sa presa in manu.
Sa lurisinca / La lametta gadduresa: su matessi curteddu, cund una maniga animada e duncas non monolitica, ma unu est fattu in sa bidda de Luras e s'atteru in Tempiu. Est a punta mutzada e serbiat po segare s'ortiju e crastare sos animales, cund una lama ismussada a un'ala ebbìa po permitter de bi traballare bene.

Tzinnos istorigos

Brunzittu sardu in ue si podet bider su pugnale carateristicu.

S'arte de su curteddu sardu cumintzat in su Neoliticu cun lamas fattas in pedra de tronu (ossidiana), ma est cun sa tziviltade nuraghesa chi sos sardos antigos aìant abertu frailes po traballare abberu cun su metaddu: tando sos nuraghesos fint marineris, chi batiant a fora peri totu su Mediterràneu su chi bi faghiant. In sos brunzittos si podent abbaidare ispadas minores chi si poniant sos chi fint a capu de sa tribù.

A s'artziada de sos pisanos in Sardigna, naschint sos gremios de sos mastros de ferru, ma est in epoca ispagnola chi su frau torrat a traballare: s'artesiania sarda fit in sutta de s'influentzia de sos ispagnolos, chi teniant meda ite bider cun sos arabos po more de sa dominadura omayyade chi bi aiat appidu in cue. Fit in su segulu de XVII chi, po sa prima borta, po inditare su curteddu sardu bi essit a campu sa paraula rasoia in omaju de sa rasoria latina, chi serbiat po si nche segare sa barba. Cando sos piemontesos fint bennidos a dominadores de s'isula in logu de sos ispagnolos, est a narrer in su Settighentos, sas mineras sardas tenent apretu mannu e su curteddu sardu benit a simbulu de s'abilesa sarda in artesania. Tando, sos biazadores continentales contaiant chi sos pastores teniant duos tipos de curteddu a lama fissa, sa daga (unu istillu chi ammentat meda su pugnale mannu de sos nuraghesos) e sa leppa de chintu, ispada de profetu po si defender e sanare contos malos brighende cun sos ateros a corfu de istoccada. Non si perdiat mai occasione publica in ue fagher mustra de custas armas, fintzas po assuconare zente malintragnada.

Est in su Noighentos chi, po more de sa leze italiana, agabbat s'impreu tottu sardu de custas ispadas po fagher logu a unu curteddu cund una lama chi si nde podet bogare, subratotu a lama mutzada (costumu chi est como naradu "moda a sa guspinesa"): difatis, una leze de su gubernu Giolitti de su 1908 proibiat a giugher curteddos chi brincaiant sa longaria de 14 chentimetros e cund una lama prus longa de 6. Tando, a cumintzu de segulu, fit su ferreri pattadesu Zintu Canale Mannu a imbentare sa pattadesa, proende a ammezorare su modellu antigu de sa corrìna, ferru monoliticu e fattu cun cosas de pagu cabale po su pastoriu.

A pustis de sas duas mannas gherras mundiales, in sos annos '50 sas industrias de s'Italia de susu aìant abertu in Sardigna segreterias issoro, in ue su traballu non fit prus a manu dae tempus ma totu industriale. A un'ala, a primu custa cosa at fattu dannu meda, ca non solu sos artesanos sardos aìant cumintzadu a esser ind una crisi niedda, ma lis aiant peri furadu su traballu issoro po more de sas paritzas imitaduras chi sos continentales faghiant de s'arte sarda (e bendiant, faghendesi riccos a pala anzena): a s'atera, est istada (a pustis) de profetu, ca propiu in sas imitaduras issoro, in fora su curteddu sardu aiat pigadu pede, bidu chi li naraiant "coltello à la sarda" e li poniant "Pattada" comente tzentru in ue si produiat. De custa manera, est peròe mudada fintzas sa funtzionalidade de sos curteddos, chi non serbiant prus po sa bida de dontzi die ma, prusaprestu, massimu massimu comente souvenir: su settore est tando cambiadu, bidu chi semper prus paga zente cheriat fagher su mastru de muru ma boliat sighire a fagher curteddos, dende linfa noa a una traditzione sarda chi, oe in die, istimat su mundu intreu.

Curiosidade

Medas sardos li nàrant fìntzas "lèppa", ma no est cosa curreta a la giamàre gai: difàtis, comente amus giài nadu, sa leppa fit un'ispada cund una lama incurtziàda in artu de unos 60 chentìmetros chi, subratòtu in imprèu de sos bandidos ma non solu issos, si tenìat in chintu o in sos gambales de corzu pro segurèsa: sa leppa fit bantu de Durgali, Gavoi, Santu Lussurzu, Tempiu e Casteddu. Sa leppa fit unica in tottu Europa: francu in Sardigna, in ue non si agattat prus, de su modellu bi nde at calicunu, ma de casta diversa, in Mediu Oriente e in s'Africa de su Nord (cosa curiosa est chi sos berberos si lu pònzant in chintu, esattamente comente a sos sardos chi si fit solitu a bìder in su Setti/Ottighèntos). Propriu un'atera cosa sunt sas resolzas, chi sos pastores impitaìant traballènde.
Sa resolza prus manna de su mundu, chi si mantenet in su museu de su curteddu sardu de Arbus, tenet una longaria de 4,5 m e pesat unos 295 kg. Est intrada in su Guinness de sos Primados in su 1986. Su traballu lu at fattu Paolo Pusceddu de Arbus.

Aggantzos de fora

Stòria de sa lepa arburesa - Sa Bertula Antiga Archiviadu su 4 martzu 2016 in s'Internet Archive.