Sigismondo Arquer


Articulu in logudoresu

Sigismondo Arquer (Casteddu, 1530 - Toledo, Ispagna, 1571) fiat unu avogadu e intelletuale sardu.

Biografia modìfica

In su mese de maju de su 1547, s'est laureadu in Deretu Tzivile e Canònicu in s'Universidade de Pisa e in Teologia in s'Universidade de Siena. A Casteddu torrat s'annu imbeniente. In su mese de cabudanni de su 1548 dassat s'ìsula un'àtera bia, pro andare inche su re Càrulu I (su de V imperadores), a Bruxelles, a perorare sa càusa de sa famìlia sua ca l'aiant postu suta secuestru sos benes. Durante un'istonzu curtza in Basilea iscriet, invitadu dae Sebastian Münster, òmine eruditu e de fede luterana, chi l'at acollidu, una descritzione curtza de sa Sardinna intitulada Sardiniae brevis historia et descriptio; tabula chronografica insulae ac metropolis illustrata, inserida dae Munster matessi in sa Cosmografia sua, publicada in Basilea in su 1550 (torrada a editare, a pustis, dae Domenico Simon in su volùmene Rerum Sardorum Scriptores, publicadu in Torinu in su 1788).

S'òpera, frunida de una carta geogràfica de sa Sardigna e de una carta iconogràfica de sa tzitade de Casteddu, est partzida in sete capìtulos. In sos primos duos s'Autore descriet sa positzione geogràfica, sas dimensiones, su territòriu e sos produtos naturales de s'ìsula; in su de tres s'òcupat de sa toponomàstica e faghet un'atzinnu lestru a sas dominatziones diferentes patidas dae sos sardos; sos duos capìtulos chi sighint sunt dedicados a Casteddu e a sas àteras tzitades de su Rennu. Su de ses est dedicadu totu a sa limba sarda e a sas àteras limbas faeddadas in Sardigna a s'època de s'autore. Su de sete, e ùrtimu capìtulu, dat noas subra de sos magistrados, subra de sas leges, subra de sa religione, sa genia e sas costumàntzias de sos Sardos.

A pustis de carchi mese de convalessèntzia pro una maladia grave, colados in Germània, in su mese de cabudanni de su 1549 arribat a Bruxelles. Cunchistada s'istima de Càrulu I e de su prìntzipe Filipu, e sistemadas sas chistiones familiares, otenet dae issos incàrrigos importantes e, in su mese de làmpadas de su 1553, est nominadu avogadu fiscale pro sa Sardigna, incàrrigu chi cumintzat a esertzitare a beru dae su mese de trìulas de su 1555.

S'incàrrigu suo nche lu leat, sena chi lu poderet evitare, a s'iscontrare cun unas cantas famìlias nòbiles isulanas de sas prus autorèvoles, in mesu de cussas sos Aymerich, sos Aragall, sos Torrellas e sos Zapata, chi cumintzant a ordiminzare contra a isse. In su protzessu intentadu contra a sos nòbiles Salvatore e Giacomo Aymerich, Melchiorre e Filippo Torrellas e àteros, mandantes de un'ofesa contra a su cussizeri de Casteddu, Bartolomeo Selles, e de s'assassìniu de su frade suo, Girolamo, Arquer est apozadu dae su vitzerè Lorenzo Fernàndez de Heredia, chi, però, motit in su 1555. In su mese de austu de su 1556, su regente Girolamo Aragall, imparentadu cun sos Aymerich, a prus pagu de un'annu dae sa nòmina lu faghet impresonare. A pustis de carchi mese de presone in sa turre de San Pancrazio, Arquer resessit a si nche fuire e a otenner dae su vitzerè nou, Àlvaro de Madrigal, su permissu de andare a Ispagna pro pedire giustìtzia a su prìntzipe Filipu. In s'ìnteri, istruint contra a isse, in su mese de ghennàrgiu de su 1557, unu protzessu in contumàtzia. Discurpadu dae sas acusas, lu cunfirmant in s'incàrrigu de avogadu fiscale.

Torrat a Sardigna in su 1558 e l'acusant de luteranesimu. Incuisidu dae s'archipìscamu de Casteddu Antonio Parragues de Castillejo (cun chie, a pustis, istringhet un'amighèntzia manna e devenit su defensore suo inche su soberanu), lu assolvent in prenu.

S'acusa fiat sustènnida dae su vitzerè Àlvaro de Madrigal, e si basaiat mescamente subra de s'òpera giovanile sua Sardiniae brevis historia et descriptio, in ue espressat giudìssios negativos subra de su cleru sardu, acusadu de esser innorante e impinnadu prus a procreare chi no a istudiare, e subra de sos incuisidores, chi nde lamentaiat sos mètodos violentos. Custos giudìssios fiant, però, prus dèbiles de sos chi aiat espressadu in su matessi perìodu su pìscamu de Ampùrias e su archipìscamu de Casteddu matessi, finas ca Arquer, in s'òpera matessi, aiat naradu chi su cleru, mancari sa corrutzione difusa, fiat, su matessi, impinnadu in manera sintzera a divulgare sa paràula de Gesus Cristos. A narrer sa beridade sa chistione religiosa devenit su pranu a ue nche tramudare s'iscontru polìticu intre su tzetu feudale - depositàriu finas a tando, paris cun su tzetu eclesiàsticu, de sos incàrrigos prus importantes de su Rennu - e su tzetu togadu, in ue esponentes importantes fiant Arquer e sa famìlia sua, chi si fiat afortende a s'internu de s'aparadu burocràticu e aministrativu de s'istadu.

Bida sa situatzione difìtzile in Sardinna, Arquer, a pustis de aer dassadu, cun su cunsensu de su re, s'ufìtziu de avogadu fiscale a su babu, detzìdit de andare a Ispagna pro carchi tempus.

Sos tentativos de nche dispatzare Arquer dae sa bida polìtica pariant destinados a faddire, cando, a su cumintzu de su 1563, arrestant in Pedralba Gaspar Centelles, de sa famìlia de sos contes de Oliva, capitanu de sos casteddos de Tàtari e de Castedduaragonesu, chi teniat unu giru de pessones suspetadas de eresia. Gasi chi, a s'incuisitzione de Valenza l'intrat in manos sas lìteras iscritas a Centelles dae Arquer, durante s'amighèntzia longa issoro, e dae su canònigu valentzanu Jeroni Conques, arrestadu pagu a pustis. Siat Centelles, mandadu a su rogu in su 1564, siat Conques, aiant acusadu Sigismondo Arquer de eresia, gasi chi intre su mese de austu e su mese de cabudanni de su 1563, fiat nche l'arrestant e nche l'inserrant in sa presone de s'incuisitzione in Toledo cun s'imputatzione de aer mantesu raportos cun sos luteranos Münster e Centelles, e de difunder in Sardigna e in Ispagna ideas erèticas.

Sena bi resessire Arquer tentat de evitare su protzessu, chi durat dae sa fine de su 1563 a su mese de làmpadas de su 1571, in antis apellende·si a su Cussigiu Mannu de Ispagna; a pustis proende a si nche fuire dae presone. Lu torturant ma, addurat firmu iscurpende unas cantas pessones numenadas in sas currispondèntzia cun Centelles.

Lu cundennant e, a pustis de sete annos e oto meses, pagu prus o mancu, de presonia nche lu ponent in su rogu su bator de làmpadas de su 1571.

Bibliografia modìfica

  • Giulio Angioni, Le fiamme di Toledo, Palermo, Sellerio, 2006.
  • Marcello M. Cocco, Sigismondo Arquer dagli studi giovanili all'autodafé, Cagliari, Deputazione di Storia patria per la Sardegna, 1987.
  • Massimo Firpo, Alcune considerazioni sull'esperienza religiosa di Sigismondo Arquer, in "Rivista storica italiana", CV, II, 1993, 411-475.
  • Salvatore Loi, Sigismondo Arquer. Un innocente sul rogo dell'inquisizione. Cattolicesimo e protestantesimo in Sardegna e Spagna nel '500, Cagliari, 2003.
  • (IT) Omar Onnis e Manuelle Mureddu, Illustres. Vita, morte e miracoli di quaranta personalità sarde, Sestu, Domus de Janas, 2019, ISBN 978-88-97084-90-7, OCLC 1124656644. URL consultadu su 6 nadale 2019.
  • Dionigi Scano, Memorie e documenti. Sigismondo Arquer, "Archivio storico sardo", XIX, I-II, 1935.
  • Aldo Stella, «ARQUER, Sigismondo», in Dizionario Biografico degli Italiani, Volume 4, Roma, Istituto dell'Enciclopedia Italiana, 1962.
  • Pasquale Tola, Dizionario biografico degli uomini illustri della Sardegna, vol I, 91-92, Torino, 1938.
  • Raimondo Turtas, Antonio Parragues de Castillejo arcivescovo di Cagliari e Sigismondo Arquer a confronto, in ‘‘Archivio storico sardo, XXXIX, 1998.

Ligàmenes esternos modìfica

Controllu de autoridadeVIAF (EN3269572 · ISNI (EN0000 0001 1587 0349 · CIRIS (IT619 · BNE (ESXX1732789 (data) · BNF (FRcb150897656 (data) · BAV (IT) ADV10062862 · CERL (ITcnp01390343 · GND (DE118916238 · LCCN (ENno2004122889 · NKC (ENCSola2010611804 · NLI (ENHE000011922 · OL OL5230411A · WorldCat Identities (ENno2004-122889