Tonara/campidanesu



Tonara est una bidda de sa Provincia de Nuoro in sa Barbàgia de Brevìe e de su Mandrolisai, s'agatat a 950 metrus a susu de su mari e contat 2.397 bividoris. In Tonara est nasciu su poeta Peppinu Mereu e s'avvocau e rivolutzionariu in Casteddu in su 1732 Vicenzo Cabras. Est connotta po sa produtzioni de su turroni e de is sonaggius.

Tonara
[[Image:
Tonara in sa Provintzia de Nugoro
|300px]]
Nùmene ufitziale: Tonara
Istadu: Itàlia
Regione: Sardigna
Provìntzia: Nùgoro (NU)
Ladiore: 40°1′0″ Nord
Longhiore: 9°10′0″ Est
Artiore: 1000 m. subra su mare
Tirada: 51,12 km²
Populatzione: 2.145 31/12/2010
41,16 biv./km²
Apendìtzios: Arasulè, Toneri, Teliseri, Su Pranu
Comunes lacanantes: Austis, Brevìe, Dèsulu, Sòrgono, Tìana
Còdighe postale: 08039
Prefissu telefònicu: 078463
Còdighe istat: 091093
Còdighe catastale: L202
Bividores: tonaresos
Patronu:
 - Santu
 - Die

Santu Crabiele
3 Austu
Giassu web: [1]
Tonara bida dae su monte Muggianeddu
« O gentile Tonara,
terra de musas, santa e beneitta,
patria mia cara,
cand'est chi b'apo a benner in bisita?
E m'as a dare sa giara
abba de Croccoledda tantu fritta?
A cando 'ider sas nies,
sas ch'apo apetigadu ateras dies? »
(Peppinu Mereu, A Tonara)

Populatzioni modìfica

Bividoris modìfica

Is bividoris de Tonara, in totu 2.145 in su 2010, si muttint tonaresos (camp. tonaresus).

Dialettu modìfica

Su dialettu de sa lingua sarda fueddada in Tonara assimigiat a su de is biddas lacanantis comenti Dèsulu, Aritzu, Brevìe.

Economìa modìfica

Tonara est famada po sa produtzioni de su turroni e de is sonaggius. Mancari ca sa bidda siat inghirada dae arburis de castagnas e de nitzolas, custus no funt isfrutaus a scopu economicu.

 
Costumene Tonaresu de sa femmina

Territòriu modìfica

 

Tonara comenti dda connoscius immoi est dividida in tres rionis antigus: Arasulè, su prus mannu po bividoris e tirada, Toneri chi conservat galu domus antigas comenti sa "Domo de is Porru" e Teliseri (o Taliseri) su prus piticcu. S'urtimu rioni, su Pranu, fiat costruiu in su 1900.

Storia modìfica

Preistoria modìfica

Su nomini Tonara est antigu meda e fortzis benit dae su gorropu de carcari de su Toni, o fortzis dae una peraula accadica chi inditat is funtanas (chi funt medas in Tonara). In su sartu s'agattant sa domu de janas de Is Forreddos (3200-3000 a.C.) e sa losa in sa ruta de Pitzu 'e Toni. In Tonara s'agattant is arruinas de una antiga bidda de su periodu nuragicu in Idda intr'Errios, Tracullau, Trocheri e Gonnalè.

Arte e curtura modìfica

In Tonara c'ant is domus de janas de "is Forreddos" ( 3200-3000 a.C.), sa Cresia de Santu Crabiele (su patronu) costruida in su XVII e ricostruida in su XIX. Atras cresias funt Sant'Antoni, Santa Maria, Santu Giaccu, Santu Trebestianu e Sant'Anastasia.

Costumini de sa femmina modìfica

Sa camisa de tela

Palettas de seda

Su tzippone

S'abratzeddu de furesi orrubia

Sa chinta de furesi o panno orrubiu fattu bellu cun s'arreffettu e s'orrolu

Su deventale de seda

Costumene de su mascu modìfica

Sa berritta longa de pannu nieddu

Sa camisa de tela o linu

Su zippone de furesi orrubia

Sa este 'e pedde de agnone o de crabittu nieddu

Sa cardagula de furesi niedda

Sos carzones de linu arbu

Sas carzas de furesi niedda