Tonara/campidanesu
Tonara est una bidda de sa Provincia de Nuoro in sa Barbàgia de Brevìe e de su Mandrolisai, s'agatat a 950 metrus a susu de su mari e contat 2.397 bividoris. In Tonara est nasciu su poeta Peppinu Mereu e s'avvocau e rivolutzionariu in Casteddu in su 1732 Vicenzo Cabras. Est connotta po sa produtzioni de su turroni e de is sonaggius.
Tonara | |
[[Image:|300px]] | |
Nùmene ufitziale: | Tonara |
Istadu: | Itàlia |
Regione: | Sardigna |
Provìntzia: | Nùgoro (NU) |
Ladiore: | 40°1′0″ Nord |
Longhiore: | 9°10′0″ Est |
Artiore: | 1000 m. subra su mare |
Tirada: | 51,12 km² |
Populatzione: | 2.145 31/12/2010 41,16 biv./km² |
Apendìtzios: | Arasulè, Toneri, Teliseri, Su Pranu |
Comunes lacanantes: | Austis, Brevìe, Dèsulu, Sòrgono, Tìana |
Còdighe postale: | 08039 |
Prefissu telefònicu: | 078463 |
Còdighe istat: | 091093 |
Còdighe catastale: | L202 |
Bividores: | tonaresos |
Patronu: - Santu - Die |
Santu Crabiele 3 Austu |
Giassu web: | [1] |
« O gentile Tonara, terra de musas, santa e beneitta, patria mia cara, cand'est chi b'apo a benner in bisita? E m'as a dare sa giara abba de Croccoledda tantu fritta? A cando 'ider sas nies, sas ch'apo apetigadu ateras dies? » | |
(Peppinu Mereu, A Tonara)
|
Populatzioni modìfica
Bividoris modìfica
Is bividoris de Tonara, in totu 2.145 in su 2010, si muttint tonaresos (camp. tonaresus).
Dialettu modìfica
Su dialettu de sa lingua sarda fueddada in Tonara assimigiat a su de is biddas lacanantis comenti Dèsulu, Aritzu, Brevìe.
Economìa modìfica
Tonara est famada po sa produtzioni de su turroni e de is sonaggius. Mancari ca sa bidda siat inghirada dae arburis de castagnas e de nitzolas, custus no funt isfrutaus a scopu economicu.
Territòriu modìfica
Tonara comenti dda connoscius immoi est dividida in tres rionis antigus: Arasulè, su prus mannu po bividoris e tirada, Toneri chi conservat galu domus antigas comenti sa "Domo de is Porru" e Teliseri (o Taliseri) su prus piticcu. S'urtimu rioni, su Pranu, fiat costruiu in su 1900.
Storia modìfica
Preistoria modìfica
Su nomini Tonara est antigu meda e fortzis benit dae su gorropu de carcari de su Toni, o fortzis dae una peraula accadica chi inditat is funtanas (chi funt medas in Tonara). In su sartu s'agattant sa domu de janas de Is Forreddos (3200-3000 a.C.) e sa losa in sa ruta de Pitzu 'e Toni. In Tonara s'agattant is arruinas de una antiga bidda de su periodu nuragicu in Idda intr'Errios, Tracullau, Trocheri e Gonnalè.
Arte e curtura modìfica
In Tonara c'ant is domus de janas de "is Forreddos" ( 3200-3000 a.C.), sa Cresia de Santu Crabiele (su patronu) costruida in su XVII e ricostruida in su XIX. Atras cresias funt Sant'Antoni, Santa Maria, Santu Giaccu, Santu Trebestianu e Sant'Anastasia.
Costumini de sa femmina modìfica
Sa camisa de tela
Palettas de seda
Su tzippone
S'abratzeddu de furesi orrubia
Sa chinta de furesi o panno orrubiu fattu bellu cun s'arreffettu e s'orrolu
Su deventale de seda
Costumene de su mascu modìfica
Sa berritta longa de pannu nieddu
Sa camisa de tela o linu
Su zippone de furesi orrubia
Sa este 'e pedde de agnone o de crabittu nieddu
Sa cardagula de furesi niedda
Sos carzones de linu arbu
Sas carzas de furesi niedda