Tonara/logudoresu



Tonara est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro in sa Barbàgia de Brevìe e de su Mandrolisai, s'agatat a 950 metros subra su mare e jughet 2.397 bividores. In Tonara est naschidu su poeta Peppinu Mereu e s'avvocadu e rivolutzionariu in Casteddu in su 1732 Vicenzo Cabras. Est connotta pro sa produtzione de su turrone e de sos sonaggios.

Tonara
[[Image:
Tonara in sa Provintzia de Nugoro
|300px]]
Nùmene ufitziale: Tonara
Istadu: Itàlia
Regione: Sardigna
Provìntzia: Nùgoro (NU)
Ladiore: 40°1′0″ Nord
Longhiore: 9°10′0″ Est
Artiore: 1000 m. subra su mare
Tirada: 51,12 km²
Populatzione: 2.145 31/12/2010
41,16 biv./km²
Apendìtzios: Arasulè, Toneri, Teliseri, Su Pranu
Comunes lacanantes: Austis, Brevìe, Dèsulu, Sòrgono, Tìana
Còdighe postale: 08039
Prefissu telefònicu: 078463
Còdighe istat: 091093
Còdighe catastale: L202
Bividores: tonaresos
Patronu:
 - Santu
 - Die

Santu Crabiele
3 Austu
Giassu web: [1]
Tonara bida dae su monte Muggianeddu
« O gentile Tonara,
terra de musas, santa e beneitta,
patria mia cara,
cand'est chi b'apo a benner in bisita?
E m'as a dare sa giara
abba de Croccoledda tantu fritta?
A cando 'ider sas nies,
sas ch'apo apetigadu ateras dies? »
(Peppinu Mereu, A Tonara)

Populatzione modìfica

Bividores modìfica

Sos bividores de Tonara, in totu 2.145 in su 2010, si naranttonaresos.

Dialettu modìfica

Su dialettu de sa limba sarda faeddada in Tonara assimigiat a su de sas biddas lacanantes comente Dèsulu, Aritzu, Brevìe.

Economìa modìfica

Tonara est famada pro sa produtzione de su turrone e de sos sonaggios. Mancari chi sa bidda siat inghirada dae arbures de castagnas e de nitzolas, custos non sunt isfrutados a iscopu economicu.

 
Costumene Tonaresu de sa femmina

Territòriu modìfica

 

Tonara comente la connoschimus como est dividida in tres riones antigos: Arasulè, su pius mannu pro bividores e tirada, Toneri chi conservat galu domos antigas comente sa "Domo de is Porru" e Teliseri (o Taliseri) su pius minore. S'ultimu rione, su Pranu, fut costruidu in su 1900.

Istoria modìfica

Preistoria modìfica

Su numene Tonara est antigu meda e fortzis benit dae su gorropu de calcare de su Toni, o fortzis dae una paragula accadica chi inditat sas funtanas (chi sunt medas in Tonara). In su saltu s'agattant sa domo de janas de Is Forreddos (3200-3000 a.C.) e sa losa in sa ruta de Pitzu 'e Toni. In Tonara s'agattant sas ruinas de una antiga bidda de su periodu nuragicu in Idda intr'Errios, Tracullau, Trocheri e Gonnalè.

Arte e curtura modìfica

In Tonara b'ant sas domus de janas de "is Forreddos" ( 3200-3000 a.C.), sa Cresia de Santu Crabiele (su patronu) costruida in su XVII e ricostruida in su XIX. Ateras chejas sunt Sant'Antoni, Santa Maria, Santu Giaccu, Santu Trebestianu e Sant'Anastasia.

Costumene de sa femmina modìfica

Sa camisa de tela

Palettas de seda

Su tzippone

S'abratzeddu de furesi orrubia

Sa chinta de furesi o panno orrubiu fattu bellu cun s'arreffettu e s'orrolu

Su deventale de seda

Costumene de su mascu modìfica

Sa berritta longa de pannu nieddu

Sa camisa de tela o linu

Su zippone de furesi orrubia

Sa este 'e pedde de agnone o de crabittu nieddu

Sa cardagula de furesi niedda

Sos carzones de linu arbu

Sas carzas de furesi niedda