Giapone

istadu de s'Àsia orientale
(Reindiritzadu dae Giappone)

Coordinadas: 35°N 136°E / 35°N 136°E35; 136

Custu artìculu est iscritu in sa grafia logudoresa. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · LSC · nugoresu


Su Giapone (日本, Nihon にほん o Nippon にっぽん) est una natzione insulare de s'Asia Orientale. Sos caràteres chi cumponent su nùmene de su Giapone cherent nàrrere literalmente "Acantu naschet su sole", pro custu su Giapone est connotu finas comente «Terra de su Sole Levante», unu nùmene chi derivat dae sa positzione orientale de s'istadu rispetu a sa Tzina. Si creet ca su nùmene impreadu in otzidente siat derivadu dae su de unu dialetu de sa Tzina meridionale su cale est pronuntziadu/jāk-bəng/. Su nòmene ufitziale est Nihon-koku o Nippon-koku.

Giapone
Giapone – Bandera Giapone - Istemma
Giapone - Localizzazione
Giapone - Localizzazione
Datos amministrativos
Nùmene intreu Giapone
Nùmene ufitziale 日本国

Nihon-koku, Nippon-koku

Limbas ufitziales Giaponesu
Àteras limbas limbas ryukyu, ainu
Capitale Tōkyō  (14.097.838 ab. / 2023)
Polìtica
Forma de guvernu Monarchia Parlamentare
Cabu de Istadu Naruhito (Imperadore)
Cabu de Guvernu Fumio Kishida
Mannària
Totale 377.975 km²
Populatzione
Totale 124.913.000 ab. (2022)
Densidade 333 ab./km²
Nùmene de sos abitantes giaponesos
Geografia
Continente Àsia
Fusu oràriu UTC+9
Economia
Valuta yen
Vàrias
Còdighes ISO 3166 JP, JPN, 392
TLD .jp
Prefissu tel. +81
Sigla autom. J
Innu natzionale 君が代 Kimi ga yo

"Il regno dell'imperatore"

Festa natzionale 11 Freàrgiu
Giapone - Mapa
Giapone - Mapa
 

Sa popolatzione de su Giapone est de 124 milliones de bividores e sa capitale e tzitade printzipale est Tōkyō.

Geografia modìfica

Su Giapone est un'arcipèlagu cun 14.125 ìsulas, sas printzipales sunt chimbe Honshū, Kyūshū, Shikoku, Hokkaidō e Okinawa. S'agatat in su Ocèanu Pacìficu, a est de sa Cina, Corea e Russia s'allongat dae su mare de Okhotsk a nord fintzas a su Mare Cinesu Meridionale a sud.

Su Giapone est pro unu 67% montuosu o in montiju pro su prus buscosu, est postu in una zona geològica zóvane e est parte de sa tzintura de fogu de su Ocèanu Pacìficu, pro custu de frecuente bi sunt terremotos e maremotos (tsunami). S'agatat medas vulcanos ativos su prus fentomadu est su Monte Fuji Fuji-san (3.776m) in s'ìsula de Honshū, e su Monte Aso (1592 m) in s'ìsula de Kyūshū. Sa pianura est solu unu 19,3% (11% agricultura, 8,3% abitadu).

Istòria modìfica

S'istòria de su Giapone at raighinas chi partint dae 10.000 annos innantis de Cristu.

Periodu Jōmon (10000 a.C.-300 a.C.), in custu perìodu s'atividade printzipale de sos òmines fit cussa de sa catza e de sa pisca, e produssione de tzeràmica.

Periodu Yayoi (300 a.C.-250 d.C.), comintzada sa piantadura de su risu in s'isula de Honshū e Kyūshū.

Periodu Kofun (300-538), in custu perìodu sos òmines fin separados in tribù (uji), su prus mannu fit su clan Yamato.

Giapone classicu/antigu modìfica

Periodu Asuka (538-710), est su primu perìodu buddhista. In custu tempus su buddhismu est diventadu ufitziale in su clan Yamato. Un'àteru clan importante de custu perìodu fit su clan Soga.

Periodu Nara (710-794), dapoi de calchi gherra tra clan sa capitale de s'imperu est diventada sa tzitade de Nara.

Periodu Heian (794-1185), su nùmene cheret nàrrere capitale de sa paghe e de sa trancuillidade (Heian-kyō). In custu perìodu sa famìlia Fujiwara est a su tzentru de sa Corte imperiale, e sa capitale est Kyōto.

Dapoi de sa batalla navale de Dan no Ura in su 25 abrile de su 1185 sas famìlia Minamoto (duos frades Yoshitsune e Yorimoto) est diventada su clan prus balente, e Yorimoto est diventadu shōgun.

Giapone medievale modìfica

Periodu Kamakura (1185-1333), dae su 1185 a su 1333 sa famìlia Minamoto e sa famìlia Hojo (famìlia de sa muzere de Yoritomo) an guvernadu su Giapone. Ma a pagu a pagu sos segnorottos feudales (daimyō) an comintzadu ad aere prus autonomia.

Dae s'àtera parte s'imperadore Go Daigo, cun s'azudu de sos àteros clan cheriat torrare a guvernare su paese, ma unu de custos Ashikaga Takauji s'est rebelladu fatende unu scisma cun duos imperadores. Unu lezìtimu disterradu, e s'ateru illezìtimu a Kyōto, in sa zona Muromachi.

Perìodu Muromachi (1333-1573), dae su 1467 a su 1568 su Giapone fit difìtzile dae guvernare e bi fin medas battallas (Sengoku jidai).

A giru de su 1542 e1543 sunt arrivados sos europeos in s'ìsula de Kyūshū, cun issos sunt arrivadas puru sas primas armas de fogu (s'archibùgiu). In su 1571 est istada fundada sa prima istazione cummerciale a Nagasaki.

In su 1573 est diventadu shogun Oda Nobunaga.

Giapone premodernu modìfica

Periodu Azuchi-Momoyama (1573-1600), su Giapone torrada ad essere unidu suta a un'ùnicu guvernu pro volontade de tres shōgun: Oda Nobunaga, Toyotomi Hideyoshi e Tokugawa Ieyasu. Nobunaga e Hideyoshi aiant traballadu meda pro diminuire sa fortza de sos daimyo. A sa morte de Hideyoshi in 1598 bi fit una gherra tzivile tra sos daimyo prus balentes, e a sa fine sa bitòria est de Tokugawa Ieyasu.

 
Oda Nobunaga, Toyotomi Hideyoshi e Tokugawa Ieyasu

Periodu Edo (1600-1868), est su perìodu prus fentomadu de s'istòria giaponesa, su nou shogun Tokugawa Ieyasu, at fatu de su shogun s'òmine prus importante de su Giapone totu, e de s'imperadore solu unu sìmbulu chena potere guvernativu.

Sutta Tokugawa est istadu fatu unu sistema econòmicu e burocràticu nou, e puru unu sistema giuditziàriu natzionale. Custu est istadu unu perìodu de paghe e prosperidade pro sa natzione.

In su perìodu Edo sos istranzos bènnidos da s'Europa predicaian su Cristianesimu, custu non piaghiat meda a su shogun tantu chi dae su 1641 a su 1853 su Giapone fit serradu a totu sos istranzos (Sakoku). Petzi in una ìsula minore de Nagasaki (Dejima) fit cuntzessu a sas naves istranzas de cummertziare cun sos giaponesos.

Tra su 1830 e su 1840 bi fin meda caristias, e sa pressione de sas natziones otzidentales, faghet diminuire sa fortza de su shogun, e a pagu a pagu s'imperadore torrada ad essere tzentrale in su guvernu.

Giapone modernu modìfica

Periodu Meiji (1868-1912), est su perìodu de sa torrada a su podere de s'imperadore e de sa modernizatzione de su Giapone. Bi fit s'abertura a su cummèrtziu internassionale, e una prima forma de costitutzione parlamentare. Si ant isvilupadu sos servìtzios pùblicos, istradas e ferruvias, fraigada medas indùstrias.

In custu perìodu su Giapone est diventadu meda natzionalista et imperialista, faghende gherras cun sa Cina (1894-1895), e cun sa Russia (1904-1905).

Organizadura polìtica modìfica

Su Giapone est una monarchia costitutzionale. S'imperadore (como Naruhito), segunde sa costitutzione de su 1947, est "su sìmbulu de sa Natzione e de sa unidade de su pòpulu", fatende de issu mascamente una figura simbòlica. Su podere efetivu est tènnidu dae su Primu Ministru (como Fumio Kishida) e sos àteros elezidos in sa Dieta.

 
Regiones e prefeturas de su Giapone

Su Giapone est divididu in 8 regiones e 47 prefeturas.

Lista de sas prefeturas modìfica

Prefetura Bandera Tipu Cabu de logu Regione Ìsula Populatzione Superfitzie (km²) Densidade (pro km²) Distretos Comunes ISO
Aichi (愛知県)   Ken Nagoya Chūbu Honshū 7,255,000 5,165 1,415 15 88 JP-23
Akita (秋田県)   Ken Akita Tōhoku Honshū 1,146,000 11,612 98 8 65 JP-05
Aomori (青森県)   Ken Aomori Tōhoku Honshū 1,437,000 9,606 148 8 61 JP-02
Chiba (千葉県)   Ken Chiba Kantō Honshū 6,056,000 5,156 1,178 9 80 JP-12
Ehime (愛媛県)   Ken Matsuyama Shikoku Shikoku 1,468,000 5,678 257 7 28 JP-38
Fukui (福井県)   Ken Fukui Chūbu Honshū 822,000 4,188 196 10 29 JP-18
Fukuoka (福岡県)   Ken Fukuoka Kyūshū Kyūshū 5,050,000 4,977 1,016 17 91 JP-40
Fukushima (福島県)   Ken Fukushima Tōhoku Honshū 2,091,000 13,782 151 17 88 JP-07
Gifu (岐阜県)   Ken Gifu Chūbu Honshū 2,107,000 10,621 198 15 56 JP-21
Gunma (群馬県)   Ken Maebashi Kantō Honshū 2,024,000 6,363 318 12 61 JP-10
Hiroshima (広島県)   Ken Hiroshima Chūgoku Honshū 2,877,000 8,479 339 10 37 JP-34
Hokkaidō (北海道)   Sapporo Hokkaidō Hokkaidō 5,628,000 83,456 71 77 222 JP-01
Hyōgo (兵庫県)   Ken Kōbe Kansai Honshū 5,591,000 8,396 666 13 60 JP-28
Ibaraki (茨城県)   Ken Mito Kantō Honshū 2,975,000 6,096 488 13 61 JP-08
Ishikawa (石川県)   Ken Kanazawa Chūbu Honshū 1,174,000 4,185 280 7 25 JP-17
Iwate (岩手県)   Ken Morioka Tōhoku Honshū 1,385,000 15,279 90 12 59 JP-03
Kagawa (香川県)   Ken Takamatsu Shikoku Shikoku 1,012,000 1,877 538 6 37 JP-37
Kagoshima (鹿児島県)   Ken Kagoshima Kyūshū Kyūshū 1,753,000 9,188 190 12 96 JP-46
Kanagawa (神奈川県)   Ken Yokohama Kantō Honshū 8,792,000 2,416 3,655 7 37 JP-14
Kōchi (高知県)   Ken Kōchi Shikoku Shikoku 796,000 7,104 111 7 53 JP-39
Kumamoto (熊本県)   Ken Kumamoto Kyūshū Kyūshū 1,842,000 7,406 248 11 94 JP-43
Kyoto (京都府)   Fu Kyoto Kansai Honshū 2,648,000 4,613 573 12 44 JP-26
Mie (三重県)   Ken Tsu Kansai Honshū 1,867,000 5,777 324 14 69 JP-24
Miyagi (宮城県)   Ken Sendai Tōhoku Honshū 2,360,000 7,286 323 15 71 JP-04
Miyazaki (宮崎県)   Ken Miyazaki Kyūshū Kyūshū 1,153,000 7,735 148 8 44 JP-45
Nagano (長野県)   Ken Nagano Chūbu Honshū 2,196,000 13,562 161 16 120 JP-20
Nagasaki (長崎県)   Ken Nagasaki Kyūshū Kyūshū 1,479,000 4,096 358 9 79 JP-42
Nara (奈良県)   Ken Nara Kansai Honshū 1,421,000 3,691 384 8 47 JP-29
Niigata (新潟県)   Ken Niigata Chūbu Honshū 2,431,000 12,583 192 16 111 JP-15
Ōita (大分県)   Ken Ōita Kyūshū Kyūshū 1,210,000 6,339 190 12 58 JP-44
Okayama (岡山県)   Ken Okayama Chūgoku Honshū 1,957,000 7,113 275 18 78 JP-33
Okinawa (沖縄県)   Ken Naha Kyūshū Okinawa 1,362,000 2,276 602 5 53 JP-47
Ōsaka (大阪府)   Fu Ōsaka Kansai Honshū 8,817,000 1,898 4,647 5 44 JP-27
Saga (佐賀県)   Ken Saga Kyūshū Kyūshū 866,000 2,440 354 8 49 JP-41
Saitama (埼玉県)   Ken Saitama Kantō Honshū 7,054,000 3,797 1,862 9 90 JP-11
Shiga (滋賀県)   Ken Ōtsu Kansai Honshū 1,380,000 4,017 346 11 50 JP-25
Shimane (島根県)   Ken Matsue Chūgoku Honshū 742,000 6,708 110 12 59 JP-32
Shizuoka (静岡県)   Ken Shizuoka Chūbu Honshū 3,792,000 7,780 488 12 74 JP-22
Tochigi (栃木県)   Ken Utsunomiya Kantō Honshū 2,017,000 6,408 315 7 49 JP-09
Tokushima (徳島県)   Ken Tokushima Shikoku Shikoku 810,000 4,146 194 10 50 JP-36
Tōkyō (東京都)   To Tōkyō Kantō Honshū 12,577,000 2,188 5,788 6 49 JP-13
Tottori (鳥取県)   Ken Tottori Chūgoku Honshū 607,000 3,507 172 6 39 JP-31
Toyama (富山県)   Ken Toyama Chūbu Honshū 1,112,000 4,248 261 6 27 JP-16
Wakayama (和歌山県)   Ken Wakayama Kansai Honshū 1,036,000 4,726 218 7 50 JP-30
Yamagata (山形県)   Ken Yamagata Tōhoku Honshū 1,216,000 9,323 130 19 54 JP-06
Yamaguchi (山口県)   Ken Yamaguchi Chūgoku Honshū 1,493,000 6,113 243 11 56 JP-35
Yamanashi (山梨県)   Ken Kōfu Chūbu Honshū 885,000 4,465 197 8 64 JP-19




Controllu de autoridadeVIAF (EN159367111 · ISNI (EN0000 0001 2364 9740 · BIBSYS (EN90706615 · BNE (ESXX450954 (data) · BNF (FRcb152384465 (data) · CiNii (JAENDA04877014 · GND (DE4028495-5 · HDS (DEFRIT003412 · LCCN (ENn78089021 · MusicBrainz 2db42837-c832-3c27-b4a3-08198f75693c · NARA 10035705 · NDL (ENJA00568158 · NKC (ENCSge129425 · NLA (EN35242950 · NLI (ENHE000973886 · Su valore KSH2000014336 de NLK no est vàlidu. · RERO 02-A000093456 · SELIBR (SE149361 · SUDOC (FR02648918X · TDVİA (TRjaponya · Trove (EN879221 · WorldCat Identities (ENn78-089021

 
Wikimedaglia
Custu est unu de sos artìculos de su mese, est a nàrrere unu de sos mègius artìculos creados e postos in sa pàgina printzipale dae sa comunidade, chi l'at isseberadu pro su mese de nadale/idas de su 2023

Candidados pro sos meses benidores

Totu sos artìculos de su mese