Itàlia/campidanesu

S’Itàlia, tzerriada uficialmenti Repùblica italiana (in Italianu: Repubblica Italiana), est una repùblica parlamentari de su cab'e bàsciu de s’Europa. Allacanat cun sa Frància, sa Svìtzera, s’Àustria e sa Slovènia de is Alpis a su nord. Allacanat fintzas cun totu sa penìsula italiana a su sud, in prus de is ìsulas de Sardìnnia e de Sicìlia , is prus mannas de su Mediterràniu. Annotamala atinat paritzas ìsolas prus piticas. Is stadus indipendentis de San Marinu e de sa Citade de su Vaticanu funt enclavis aintru de s’Itàlia, invecis sa comuna de Campioni d’Itàlia est una esclavi aintru de sa Svìtzera.

Repùblica Italiana

Repubblica Italiana

nada puru

Itàlia
Bel Paese
Lo Stivale

Informatzionis

nòmini currenti

Italia

nòmini cumpriu

Repubblica italiana

nòmini ofitziali

Repubblica Italiana

lìngua

italianu
(àteras a livellu regionali o locali)

capitali

Roma

Bividoris de sa capitali

2.874.605

governu

Repùblica parlamentare

presidenti

Sergio Mattarella

primu ministru

Giorgia Meloni

proclamatzioni

Rennu de Itàlia:
su 17 de martzu 1861

Nàscida
de sa Repùblica Italiana

su 2 de làmpadas 1946

intada a s’ONU

su 14 de nadale 1955

intrada a s’UE

su 25 de martzu de 1957

superfìtzi totali
(km²)

301.340

superfitzi àcua
(km²)

2,4

populatzioni totali

59.110.000 (2021)

(2021)

densidadi de populatzioni
(a/km²)

201,1

continenti

Europa

oràriu

UTC+1 (CET)
UTC+2(CEST) in s’ora legale

PIL

=2.108$ trillion (2021)

PIL procapite

35,657.50$ (2021)

HDI

0,898 (2021)

moneda

Euro

tld

.it, .eu

telèfonu

+39

targa

I

innu

Fratelli d'Italia

Festa natzionali

su 2 de làmpadas

Articulu in campidanesu

Su logu de su Stadu italianu contat unus 301,338 Km2 innui bivint unus 60 millionis de bividoris. Est su de cincu paisus prus populaus de s’Europa e su de bintitres de su mundu. Is orus de su mari sighint po 8.000 Km a sa grussera.

Roma est sa capitali e sicumenti fiat sa capitali de s’impèrriu romanu, fiat stadu su centru de sa civilidadi ocidentali po agimai is sèculus. A pustis chi s’imperu est arrutu, meda popolatzionis stràngias s’aposentànt a intru a is làcanas italianas, prus ca totu germànicus, ma atrus puru.

In is sèculus sighentis sa penìsula fiat pratzida in unas cantas cidadis-stadus e stadus regionalis, chi fiant soventi controllaus de governus foresus. A pustis de calincunu sèculu sa penìsula itàlica torrat a essi su centru de sa cultura europea a s'ingìriu de su risorgimentu in su sèculu XV. A s'acabu, in su 1861, si fait s'Itàlia, unu Stadu nou mai esistiu ananti, e nàsciu formalmenti de su Rènniu de Sàrdìnnia donau de is spanniolus a is Savòias.

In su de XX séculu at fraigau un'imperu coloniali e pigau parti a sa Prima e a sa Segunda gherra mundiali, bincendi sa de unu, ma perdendi sa de duus e po cussu at pèrdiu is colònias cosa sua. In sa secunda mitadi de su sèculu su paisu at tentu unu svilupu econòmicu mannu. Est su de 24 paisus prus svilupaus de su mundu e su de 10 po su chi atenet sa calidadi de sa vida. Est unu de is fundatoris de su chi immoi est sa Unioni Europea et est in sa Euro-zona. Fait parti de su G8, su G20 e de sa NATO. Tenit sa de tres reservas prus mannas de oru, su de otu GDP nominali, su de dexi GDP (PPP) e is de is intradas (budget) prus mannas de su mundu. Tenit unu livellu de pùblica educatzioni bonu et est globalizau meda. S’Itàlia giogat unu rolu meda importanti a livellu militari, culturali e diplomàticu in su cuntestu internatzionali.

Geografia

A nord alindat cun sa Frantza, ss Svìtzera, s'Àustria, sa Slovènia. Est ingiriada de su Mari Mediterràniu: s'Adriàticu, su Iòniu, su Tirrenu. De su territòriu italianu faint parti, cumenti regionis autònomas duas ìsulas mannas, Sicìlia e Sardìnnia, e atras minoris. A nord de s'Itàlia ddoi est sa cadena de is Alpis, e in longària, in sa penìsula, is Apenninus. Su flùmini prus mannu de s'Itàlia est su Po, chi nascit de su Monvisu, e travessat sa Pianura Padana, e si nci ghetat a mari in s'Adriàticu, a cutzu de Venèzia.

Is Alpis tenint una mannària de 1200 km. Calincunu monti: su Monti Bìancu (4800m.), su Cervinu (4400m.), su Monti Rosa (4600m.), Su Bernina (4050m.), su Monvisu (3800m.), Adamellu, Ortlis, Cevedali e atrus. Is ghiaciajus de is Alpis alimentant flùminis mannus (in Itàlia): su Po, su Ticinu, s'Adda, s'Àdigi, su Talliamentu, e atrus. E atrus in Europa: Su Renu, su Ròdanu, su Danùbiu.

In Itàlia peninsulari ddoi funt is Apenninus, chi tenint una longària de 1200 Km., de su passu de Cadibona a su Stritu de Messina. Funt spratzinaus in tres arrogus: Apenninus setentrionalis, chi cumprendint is Apenninus Lìguris e Toscanus, cun su Monti Cimoni, su Monti Fumaiolu e su Monti Falterona. E cun is flùminis: Arnu e Tevere.

Is Apenninus centralis, cun is Apenninus Marchigianus e Abrutzesus, cun su Gran Sassu d'Itàlia (2912m) e sa Maiella (2795m), e is flùminis Metàuru, Trontu, Pescara.

Is Apenninus Meridionalis, cun is Apenninus de sa Campània e de sa Calàbria e is Montis La Sila e s'Aspromonti (1955m). Unu arriu importanti: su Garillianu.

Depeus aciungi s'Apenninu Sicilianu, cun is Montis Nebrodi e Le Màdonie e su arriu Simetu. In Sardìnnia sa cadena de su Gennargentu, cun Pedra Cràpias (1834m).

In Itàlia ddoi funt lagus: a nord is printzipalis funt su Lagu Majori, su de Garda e su d'Iseu.

A su centru: Lagu de Bolsena, e Lagu Trasimenu. In Sardìnnia ddoi est su lagu artificiale prus mannu d'Europa, su Lagu Omodeu, formau de su Tirsu.

Etimologia

Su Stadu pigat su nòmini de sa penìsula itàlica chi format bona parti de su territòriu cosa sua.

Ipòtesi principali: de s'annigu

Sendi chi ddoi funt unas cantas ipòtesis po su chi tocat s'orìgini de su fueddu, po sa majoria de is stòricus e de is linguìstas est de is grecus ca su nòmini benit. Aìci parit chi tzerriànt sa regioni e custu parit chi bèngiat de su fueddu ‘’Vitellu/noeddu’’ de sa lìngua toscana, una lìngua sparèssia chi si faeddaàt in cab'e bàsciu de sa penìsula.

Su fueddu bolit nai ‘sa terra de is annigus’.