Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

La hojarasca est su primu romanzu publicadu dae s'iscritore colombianu Gabriel García Márquez.

Su tìtulu de s'òpera est una metàfora pro indicare un'època de s'istòria de Macondo, sa biddighedda immaginària de sa Colòmbia caraìbica in ue sunt ambientadas is òperas suas prus famadas; est de su perìodu de sa Cumpangia Bananera, su mègius momentu pro econòmica de custu àngulu de mundu, cando s'est ghetadu in su locu onni genia de refudu umanu[1]: unu molione de fògias sicas chi est su destinu de sa solesa de s'Amèrica Latina intrea.

Trama modìfica

Su romanzu est contadu dae tres puntos de annotu alternados: Isabel, de trinta annos, fìgiu suo de noe annos e babbu suo, ex coronellu de s'esèrtzitu liberale in sa gherra de is milli dies.[2][3] Su fatu acontesset in una die isceti, su 12 cabudanni 1928, cando iscoberrint su corpus sena vida de unu dutore chi nemos ischit ite ddi narant e chi s'est impicadu in sa domo in ue de annos biviat che eremita. A Macondo totus ddu tìrriant dae cando deghe annos in antis si fiat refudadu de agiudare a sos feridos de sa repressione contra a is motos populares; de cussu momentu biviat inghiriadu dae s'òdiu generale, chi non menguaiat mancu in antis a sa morte.

Su betzu coronellu detzidet però de organizare s'interru, e òbligat sa fìgia Isabel e su nebodeddu a dd'acumpangiare. Est sa prima borta chi su pipiu bidet unu mortu, e sighit cun curiosidade sa serrada de su corpus in sa càscia de linna.

Su dotore fiat arribbadu in bidda sa matessi die de su 1903, su 12 cabudanni, cun una lìtera de presentada de su coronellu Aureliano Buendía, cumpàngiu de armas de su mannoi.[4] Adelaida, sa bìdriga de Isabel, trampada dae s'aspetu suo, creiat chi si trataret de su generale Rafael Uribe Uribe, unu de is cumandantes liberales in derrotados dae pagu.[5] Dae cussu momentu su dotore si fiat nutridu solu de erba, “de sa chi papant is molentes”.

Tempus a pustis de s'arribu suo, sa domèstica de domo, s'ìndia Meme, est essida s'amante sua e si nch'est andada a bìvere cun issu comente a fantzedda in sa domo in s'àngulu de sa bia; ma in su momentu de su suitzìdiu de su dotore sunt prus de deghe annos chi Isabel non bidet prus a Meme. Est istada s'ìndia a ddi contare is ùrtimas dies de mama sua, morta donende·dda a sa lughe. Fiat su 1898, s'annu de fundatzione de Macondo: una cantidade de disterrados de sa gherra tzivile vagaiat pro su padente chirchende unu locu in ue s'istabilire; mama sua fiat prìngia de ses meses, e est abarrada sètzida in is tres meses imbenientes in sa veranda de sa domo, fata in pessu dae su pobiddu, aici istraca de abetare isceti de dare sa vida a sa fìgia, in antis de ghetare s'ùrtimu respiru.

Su dotore est arribbadu a Macondo, insandus isceti unu caminu cun pagas domos a oru, chi giughiat dae su riu a su campusantu, in su pròpiu momentu de su pàrracu nou, regordadu dae is bividores prus antzianos comente unu de is pitzocheddos prus biatzos e iscundidos, connotu cun su nomìngiu El Cachorro (Su Catzutzu), partidu pro istudiare in seminàriu e torradu cun su bestire talare. Fintzas issu aiat gherradu in s'esèrtzitu insurretzionale cun su gradu de coronellu.

Su dotore at papadu a sa tàula de su coronellu pro oto annos, ponende a banda is balàngios de sa professione sua fintzas a cando at lassadu s'aposentu pro andare a bìvere cun Meme. Cun su dinare risparmiadu dd'at abertu una butega de ispètzias chi at bìvidu un'istajone sortada in is annos in ue sa Cumpangia Bananera at batidu unu benèssere efìmeru. Pro carchi annu Macondo s'est furriadu de bidditzolu chietu in mesu a su padente a tzitadina, sunt arribbados su traballu e populatzione noa, ma cando sa Cumpangia si nch'est andada a pustis de àere isfrutadu sa zona, est abarrada isceti sa gente mala, su "frascàmene".

Cando Meme est isparèssida, ant malissadu a su dotore. Is autoridades ant fossadu in s'ortu chirchende su corpus interradu, sena dd'agatare; su mèdicu at cunfessadu posca a su mere de domo chi sa fantzedda sua si fiat isceti istracada de abarrare isolada e si nde fiat andada. Ma su cogonu de is bividores de Macondo s'est postu contra a s'istràngiu e est arribbadu a su màssimu cando, in s'ìnteri de s'avolotu in ocasione de is eletziones (is dies de sa Cumpangia fiant acabbados), su dotore at refudadu de abèrrere sa ghenna pro donare agiudu a is vìtimas de sa repressione. El Cachorro fiat intervènnidu a firmare sa truma assortida pro dd'ochiere, ma dae cussu momentu su dotore fiat istadu esclùdidu dae sa vida comuna.

Est essidu dae s'isulamentu suo una borta isceti, tres annos in antis de su suitzìdiu, cando su coronellu est rùidu malàidu. S'est presentadu a su letu de morte suo e est resèssidu a ddu sanare, faghende·si promìtere chi cando diat èssere arribbada s'ora sua, ddi diat àere isparidu una manada de terra a subra a su corpus suo.

Pro custu, immoe su mannoi bolet onorare cuddu remenu, fintzas contras a sa disamistade de sa tzitade intrea. Otenet in fines dae su sìndigu su permissu pro s'interru e is òmines suos atzoant su baule pro ddu carrare a su campusantu. Su romanzu acabbat cun su puntu de annotu de su pipiu, chi bidet sa lughe arribbare a pustis de annos e annos in s'aposentu cungiadu e prenu de prùere in ue si fiat serradu su dotore.

Crìtica modìfica

S'iscritura de su primu romanzu de Gabriel García Márquez incumentzat cara a làmpadas 1950 e sighit finas a s'annu imbeniente, mentras s'autore bivet cun problemas econòmicos in Calle del Crimen in Barranquilla, in sa regione costera atlàntica de sa Colòmbia; cando non tenet su dinare pro pagare sa pesone de s'albergo a oras in ue allògiat, lassat in imprenda a su portieri su manuscritu de su romanzu.[6]

Su traballu longu incluet sa publicatzione de prus “notas pro unu romanzu”: a primu La casa de los Buendía (Crónica n. 6, Barranquilla, 3 làmpadas 1950; difatis pro tempus meda su tìtulu de traballu de s'òpera abarrat Sa domo); posca La hija del coronel (El Heraldo n. 23, Barranquilla, làmpadas 1950) e El regreso de Meme (El Heraldo n. 22, Barranquilla santandria 1950).[7] Intentzionadu a cambiare La casa pro ite ca oramai su romanzu s'est furriadu in àteras diretziones, s'autore iscriet in unu cuadernu is ideas pro su tìtulu nou cando ddis benint in conca, finas a nde totalare unos chimbanta, detzidende posca a manera definitica pro sa paràula cun cale mannai sua Tranquilina aiat batijadu sa truma arribbada a Aracataca cun sa United Fruit: hojarasca[8] (frascàmene/iscomu[9] o frascàrgiu[10]).

Sa tzita in sa prima pàgina rimandat a s'Antìgone de Sofocle, pro ite ca unu de is connoschentes chi aiat lèghidu su manuscritu at reconnotu analogias cun cussu mitu: su mortu de su frade lassadu sena interrare pro òrdine de su re faghet pensare a s'Edipo in Colonu chi García Márquez torrat a lèghere in presse; a pustis de atenuare carchi aspetu de su manuscritu sena resessere a si nde istesiare bene, detzidet de insertare su riferimentu.[11] Su giogu de puntos de annotu alternados imbetzes faghet pensare a su printzipale riferimentu literàriu de s'autore in cussu perìodu, William Faulkner cun As I Lay Dying.[1]

Su traballu a subra a su romanzu sighit fintzas a pustis de sa mudàntzia de s'autore a Cartagena de Indias. Gràtzias a s'interessamentu de s'iscritore Álvaro Mutis, S'importante domo editora Losada de Buenos Aires ammustrat interessu in sa publicatzione de su testu, ma a pustis ddu refudat; pro sorte un'amigu nd'at fatu una còpia, pro ite ca s'originale no est istadu mai torradu.[12]

A pustis de custa delusione s'autore càmbiat s'òpera; intentzionadu a lassare sa longària programmada de is capìtulos e abbigende·si de tènnere nessi 40 pàginas in prus, segat unu diàlogu intre su mannoi e su coronellu Buendía e unu bìnculu longu chi essit a pustis comente contu autònomu intituladu Monólogo de Isabel viendo llover en Macondo chi serrat sa segunda antologia de García Márquez, Ojos de perro azul.[13] Su binculeddu depiat càbere a intro de s'atuale capìtulu 8, a pustis de is tzinnos a su matrimòniu de Isabel e s'annùntziu de s'arribu de s'ierru. Unas cantas àteras minudas de La hojarasca ant a torrare in iscritos imbenientes comente La mala hora e sa tzita de su duca de Marlborough in Cien años de soledad.

Sa publicatzione de su romanzu acontesset in fines in su 1955 pro una domo editora noa; su libru andat in imprenta sena unu cuntratu. Chimbe meses prus tardu García Márquez retzit una mutida dae sa tipografia: su materiale est prontu e ligadu ma s'editore est isparèssidu; gràtzias a El Espectador, su giornale de Bogotá in ue traballat in cussu tempus, García Márquez otenet chi sa tipografia distribuat a manera direta su volùmene a is librerias, ma parte manna abarrat sena bèndere in magasinu.[14]

Sa Cumpangia Bananera, nominada comente responsàbile de s'hojarasca est sa United Fruit Company chi at isfrutadu un'àrea manna meda partinde dae su 1910 in su retroterra de Santa Marta, e chi at a abbandonare sa zona a su destinu suo in su 1918 sena pagare perunu cumpensu a s'Istadu colombianu.[7]

Riferimentos modìfica

  1. 1.0 1.1 (IT) García Márquez, Gabriel., introduzione, in Foglie morte, 15. rist, Mondadori, 1998, ISBN 88-04-45098-3, OCLC 800805225. URL consultadu su 13 ghennàrgiu 2021.
  2. Su pessonàgiu de Isabel est fintzas sa boghe chi narat su contu Monólogo de Isabel viendo llover en Macondo (1955) chi serrat s'antologia de García Márquez Ojos de perro azul
  3. (IT) Plinio Apuleyo Mendoza, Odor di guayaba – conversazioni con Gabriel García Márquez, Mondadori, ISBN 978-88-04-37473-2.
    «L’unico personaggio che assomiglia a mio nonno è il colonnello senza nome di Foglie morte, o meglio, costui è quasi un calco minuzioso della sua persona e del suo carattere.».
  4. Aureliano Buendía est unu de is prus personàgios famados de s'autore, su protagonista de una parte manna de Cien años de soledad.
  5. In su romanzu su generale no est tzitadu, ma sa descritzione de su dotore a s'arribu a Macondo currispondet a sa chi sa mannai paterna de s'autore, Tranquilina Iguarán Cotes, at frunidu de su generale Rafael Uribe, chi colende de Aracataca s'est firmada in s'ufìtziu de pobiddu suo Nicolás Márquez Iguarán; rif. Rosalba Campra, note a Gabriel García Márquez, Opere narrative, Meridiani Mondadori, 1987, p. 990, ISBN 88-04-55136-4.
  6. (IT) Plinio Apuleyo Mendoza, Odor di guayaba – conversazioni con Gabriel García Márquez, Mondadori, ISBN 978-88-04-37473-2.
  7. 7.0 7.1 Gabriel García Márquez, Opere narrative, Mondadori, 1987, p. 990, ISBN 88-04-55136-4.
  8. García Márquez, Gabriel., Foglie morte, 15. rist, Mondadori, 1998, p. 406, ISBN 88-04-45098-3, OCLC 800805225. URL consultadu su 13 ghennàrgiu 2021.
  9. Antonino Rubattu, Dizionario universale della lingua di Sardegna, 2ª ed., edes, 2006, p. 54.
  10. Ditzionàriu in Línia, in ditzionariu.sardegnacultura.it. URL consultadu su 13 ghennàrgiu 2021.
  11. (IT) García Márquez, Gabriel., Vivere per raccontarla, Mondadori, 2002, p. 436, ISBN 88-04-51415-9, OCLC 801318987. URL consultadu su 13 ghennàrgiu 2021.
  12. (IT) García Márquez, Gabriel., Foglie morte, 15. rist, Mondadori, 1998, pp. 449-453, ISBN 88-04-45098-3, OCLC 800805225. URL consultadu su 13 ghennàrgiu 2021.
  13. (IT) García Márquez, Gabriel., Foglie morte, 15. rist, Mondadori, 1998, pp. 435, 452-453., ISBN 88-04-45098-3, OCLC 800805225. URL consultadu su 13 ghennàrgiu 2021.
  14. (IT) García Márquez, Gabriel., Foglie morte, 15. rist, Mondadori, 1998, pp. 501, 52, ISBN 88-04-45098-3, OCLC 800805225. URL consultadu su 13 ghennàrgiu 2021.

Bibliografia modìfica

  • (IT) Gabriel García Márquez, Vivere per raccontarla, Mondadori, 2002, ISBN 88-04-51415-9.