Limba Sarda Comuna

norma ortogràfica pro sa limba sarda


Artìculu in LSC

Sa Limba Sarda Comuna (LSC) est una norma de iscritura de sa limba sarda, pensada cun sa punna de frunire una grafia chi regollat is caraterìsticas distintivas de su sardu presentes in totu is variedades faeddadas[1], e adotada cun caràtere isperimentale in su 2006 dae sa Regione Autònoma de Sardigna pro s'iscritura de sos documentos ufitziales in essida, in co-ufitzialidade cun s'italianu.

Sa cummissione de espertos chi at formuladu sa norma fiat formada dae Giulio Angioni, Roberto Bolognesi, Manlio Brigaglia, Michel Contini, Diegu Corràine, Giovanni Lupinu, Anna Oppo, Giulio Paulis, Maria Teresa Pinna Catte e Mario Puddu.[2]

Piessignos modìfica

Sa LSC partit dae una base de mesania[3][4], est a nàrrere dae sos limbàgios chi sunt a mesania intre sos chi benint iscritos impreende sa grafia logudoresa e sos chi impreant sa grafia campidanesa, e duncas si proponet a livellu morfològicu comente una variedade mesana intre sas variedades diferentes de sardu, faeddadas o literàrias chi esistiant in antis, chirchende de leare is elementos comunos.

Duncas est un'istandard fundadu a pitzus de una limba "naturale" e no "artifitziale"[3], mancari minoritària cunforma a àteras variedades sardas, acurtziende·si a sa proposta de sa Limba de Mesania (LdM o LDM), fìgia de su movimentu culturale "mesanista", de acordu pro una variante ùnica[5], chi afirmaiat peri s'ispecificidade de sa limba sarda intre is limbas romanzas derivadas dae sa latinidade otzidentale (plurale cun s' acusativu) cun su catalanu, s'ispagnolu, su proventzale, su portoghesu etc. a s'imbesse de s'italianu chi, comente su rumenu, est fìgia de sa latinidade orientale (plurale cun su nominativu).

Est fintzas un'evolutzione de sa Limba Sarda Unificada (LSU)[6], publicada in su 2001, chi dd'aiant criticada meda pro s'artifitzialidade sua, e ca no aiat leadu perunu elementu de sa variedade campidanesa, essende fundada subra de su logudoresu mesanu isceti.

Pro su chi pertocat s'impreu de su lèssicu, sa norma de sa LSC lu lassat lìberu, previdende sa possibilidade de impreare totu is "parole ereditarie, anche se di uso limitato ad alcune varianti", cun sa coesistèntzia de geosinònimos diversos comente lègiu/feu, pòddighe/didu, àghina/ua, chèrrere/bòlere, etc, impreados comente sinònimos, e torrende a una forma gràfica ebbia sas variantes fonèticas de paràulas chi ant su matessi ètimu (faeddare e non fueddai, foeddare, faveddare, faiddare, fueddari, etc), su prus de sas bortas ponende fatu a s'etimologia in su sèberu de su modellu (mancari chi custu non sutzedit semper, comente in sa paràula de "abba", seberada comente forma gràfica curreta in logu de su meridionale "àcua", o comente in sa paràula "lughe", seberada in logu de sa forma nugoresa-baroniesa "luche")[7]. Pro is impreos iscientìficos, cando esistint paritzos sinònimos, consìgiat de seberare is tèrmines chi parent prus "nèutros", ca sunt prus ispartzinados o ca sunt derivados deretos dae su latinu, ma podende seberare is àteros sinònimos puru, mescamente pro impreos literàrios.

In su testu de sa delìbera regionale de su 2006 chi at istituidu sa LSC, in ue custa norma istandard est definida "aperta ad integrazioni", est evidentziadu chi "tutte le soluzioni sono di uguale valore linguistico, ma è necessario per ragioni di chiarezza di chi scrive o traduce operare una scelta. La Limba Sarda Comuna, come norma scritta di riferimento e di “rappresentanza” dovrebbe tendere con il tempo appunto a rappresentare il sardo nel suo complesso e non a rendere per iscritto tutte le varietà locali, che sarebbe difficilmente proponibile per dare al sardo un uso ufficiale sovralocale e sovramunicipale".

In prus, in cussu documentu etotu, est reconnota sa possibilidade de impreare is vàrias formas fonèticas de unu lemma matessi "nella scrittura delle varietà locali", reconnoschende duncas in manera implìtzita una coesistèntzia intre sa norma istandard e is àteras grafias diferentes, pro impreos locales[8].

In sa règula de sa LSC non s'agatat perunu riferimentu a sa sintassi de impreare, chi duncas est lassada a sa cumpetèntzia de is chi iscrient.

Adotzione ufitziale de sa Limba Sarda Comuna modìfica

Sa Limba Sarda Comuna nche dd'at adotada in manera isperimentale sa Regione Autonoma de Sardigna cun sa Delìbera de sa Giunta Regionale n. 16/14 de su 18 de abrile de su 2006 (Limba Sarda Comuna. Adozione delle norme di riferimento a carattere sperimentale per la lingua scritta in uscita dell'Amministrazione regionale[9]) comente limba ufitziale pro is atos e is documentos emanados dae sa Regione Sardigna (fintzas si s'art. 8 de sa lege italiana 482/99 narat chi at valore legale isceti su testu iscritu in limba italiana), reconnoschende a is tzitadinos sa possibilidade de iscrìere a s'Ente in sa variedade pròpia e istituende s' Ufitziu de sa Limba Sarda regionale.[10]

Impreu modìfica

Sa Regione Sardigna in is annos passados at sighidu sa norma LSC in sa tradutzione de paritzos documentos e delìberas, de is nùmenes de is entes, ufìtzios e assessorados suos in prus de su nùmene suo matessi "Regione Autònoma de Sardigna", chi oe s'agatat in s'istemma ufitziale in pare cun su nùmene italianu.

In prus de cuddu ente, s'istandard isperimentale LSC nche dd'ant impreadu comente sèberu voluntàriu parìtzos àteros entes, iscolas e mèdios de informatzione, medas bias in manera cumplementare cun grafias chi sunt prus probianas a sa pronùntzia locale.

Pro su chi pertocat custos impreos ant fatu un'istima pertzentuale, cunsiderende isceti is progetos finantziados o cofinantziados dae sa Regione pro sa difusione de sa limba sarda in is ufìtzios linguìsticos comunales e subra-comunales, in sa didàtica in is iscolas e in is mèdia dae su 2007 a su 2013.

Su Monitoràgiu a pitzus de s'impreu isperimentale de sa Limba Sarda Comuna 2007-2013 a cura de su Servìtziu Limba e Cultura Sarda de s'Assessoradu pro s'Istrutzione Pùblica, che dd'ant publicadu in su giassu ìnternet de sa Regione Sardigna in su mese de abrile 2014.

Pro su chi pertocat is progetos iscolàsticos finantziados in s'annu 2013, pro esèmpiu, dae cussa chirca nd'est essida a pitzus una preferèntzia ladina de is iscolas pro s'impreu de s'ortografia LSC in pare cun una grafia locale (51%), cunforma a s'impreu esclusivu de sa LSC (11%) o a s'impreu escluscivu de una grafia locale (33%)[11]

Imbetzes pro su chi pertocat is progetos editoriales in sardu in is mèdia regionales, finantziados in su 2012 dae sa Regione, agatamus una presèntzia prus manna de s'impreu de sa LSC (chi diat pòdere derivare dae una premialidade de 2 puntos in sa formatzione de is graduatòrias pro leare is finantziamentos: premialidade chi non nche fiat in su bandu pro is iscolas). Segundu cuddos datos resurtat chi sa produtzione testuale in is progetos de is mèdia est istada pro su 35% in LSC, pro su 35% in LSC e in una grafia locale e pro su 25% in una grafia locale ebbia[12].

A ùrtimu mentovamus a is ufìtzios linguìsticos locales cofinantziados dae sa Regione, chi in su 2012 ant impreadu in s'iscritura pro su 50% sa LSC, pro su 9% sa LSC in pare cun una grafia locale e pro su 41% una grafia locale ebbia[13].

In su 2016 una chirca in subra de s'impreu de sa LSC in àmbitu iscolàsticu, fata in Orosei, at ammustradu chi sos pitzinnos no aiant problema perunu a impreare cussa norma fintzas si sa chistionada issoro fiat diferente. Nemmancu unu de sos alunnos at refudadu sa norma o l'at cunsiderada "artifitziale", ammustrende sa valididade sua comente aina didàtica. Sos resurtados los ant presentados in su 2016 e publicados de su totu in su 2021.[14][15]

Propostas de emendamentu modìfica

Dae su 2006 a su 2014 ant publicadu, mescamente impreende sa rete ìnternet, unas cantas propostas de emendamentu de sa norma LSC, chi punnant a l'acurtziare de prus a sa pronùntzia de is limbàgios meridionales de sa limba sarda, chi ddos podimus cunsiderare in manera verosìmile comente faeddados dae sa majoria de is sardòfonos.

Intre custas propostas mentovamus sa de su prof. Francisco Xavier Frias Conde, filòlogu e romanista ispagnolu in s'Universidad Nacional de Educación a Distancia (UNED), chi est istadu coordinadore de sa Revista de Flilologìa Romànica Ianua, èdita dae Romania minor. Est iscritore in galitzianu e in ispagnolu e autore di paritzos sàgios in italianu e in sardu subra de is problemas di linguìstica sarda.

Custu sàgiu suo est intituladu Proposte di miglioramento dello standard sardo LSC[16]

Un'àtera proposta est sa de su prof. Roberto Bolognesi, chi proponet calicunu arrangiamentu chi diat permìtere a totu is sardos de lèghere s'istandard segundu sa pronùntzia issoro, impreende unas cantas règulas simples de letura[17][18].

Notas modìfica

  1. Regione Autònoma de Sardigna, LIMBA SARDA COMUNA - Normas linguìsticas de referèntzia a caràtere isperimentale pro sa limba sarda iscrita de s'Amministratzione regionale (PDF), p. 4. URL consultadu su 9 maju 2020 (archiviadu dae s'url originale su 27 santugaine 2020).
  2. (IT) Regione Autònoma de sa Sardigna, DELIBERAZIONE N.20/15 DEL 9.5.2005: Promozione e valorizzazione della cultura e della lingua della Sardegna. Indagine socio-linguistica sulla lingua sarda., 9 maju 2005.
  3. 3.0 3.1 Limba sarda comuna: una limba chi esistit de a beru, in www.sardegnacultura.it. URL consultadu su 14 nadale 2019 (archiviadu dae s'url originale s'8 maju 2020).
  4. (IT) Roberto Bolognesi (a incuru de), La limba sarda comuna e le varietà tradizionali del sardo (PDF), Casteddu/Patiolla, Regione Autònoma de sa Sardigna/Grafica del Parteolla, 2013 [2007], ISBN 9788867910342. URL consultadu su 7 santandria 2021 (archiviadu dae s'url originale su 14 santandria 2021).
  5. Pro is de "Incunza Mesanista", in ue incùngia est unu sinònimu de cunvergèntzia, cfr. Mario Puddu, Ditzionàriu, Condaghes, su sardu depet àere una iscritura natzionale comuna a trassa de su chi aiant fatu in sas limbas minoritàrias ibèricas: galitzianu, bascu, catalanu, chi aiant su matessi problema de variatzione diatòpica de su sardu, risolvende·lu pro more de s'ortografia ufitziale seberada dae is istitutziones. Documentu de su Comitau po sa limba de mesania (2004) http://www.condaghes.com/public/docs/ldm.pdf Càstia fintzas "Po una lìngua de mesania" de su prof. Maurizio Virdis: https://www.academia.edu/2086621/Po_una_limba_de_mesania
  6. Càmbios LSU>LSC: chie los at propostos e comente - LIMBA SARDA COMUNA, in limbasardacomuna.info. URL consultadu su 4 santandria 2021.
  7. LIMBA SARDA COMUNA. Norme linguistiche di riferimento a carattere sperimentale per la lingua scritta dell’Amministrazione regionale, Paragrafu 23, pp.55, 2006
  8. LIMBA SARDA COMUNA. Norme linguistiche di riferimento a carattere sperimentale per la lingua scritta dell’Amministrazione regionale, paragrafu 2, pag. 7, 2006
  9. LIMBA SARDA COMUNA. Norme linguistiche di riferimento a carattere sperimentale per la lingua scritta dell’Amministrazione regionale, 2006
  10. Sa regione adotat Sa limba sarda comuna, in sardegnacultura.it, 14 nadale 2019. URL consultadu su 14 nadale 2019 (archiviadu dae s'url originale s'8 maju 2020).
  11. [https://web.archive.org/web/20150924100140/http://www.sardegnacultura.it/documenti/7_91_20140418114135.pdf Archiviadu su 24 cabudanni 2015 in s'Internet Archive. Monitoraggio sull'utilizzo sperimentale della Limba Sarda Comuna 2007-2013, pag. 12 [Sa boghe "catalanu" si riferit a sa minoràntzia de s'Alighera.]
  12. Monitoraggio sull'utilizzo sperimentale della Limba Sarda Comuna 2007-2013, pag. 22 (PDF), in sardegnacultura.it. URL consultadu su 10 santandria 2015 (archiviadu dae s'url originale su 24 cabudanni 2015).
  13. Monitoraggio sull'utilizzo sperimentale della Limba Sarda Comuna 2007-2013, pag. 18 (PDF), in sardegnacultura.it. URL consultadu su 10 santandria 2015 (archiviadu dae s'url originale su 24 cabudanni 2015).
  14. (EN) Federico Gobbo e Laura Vardeu, Which Sardinian for education?, in Contested Languages: The hidden multilingualism of Europe, vol. 8, pp. 221, DOI:10.1075/wlp.8.13gob. URL consultadu su 23 ghennàrgiu 2021.
  15. (EN) Federico Gobbo, Laura Vardeu, Which Sardinian for education?, 12 maju 2016. URL consultadu su 23 ghennàrgiu 2021.
  16. Proposte di Miglioramento dello Standard Sardo L.S.C., Xavier Frias Conde
  17. Emendamenti alla LSC, Roberto Bolognesi
  18. Un’anàlisi tècnica de sa GSC, Cristiano Becciu

Bibliografia modìfica

  • (IT) Cristiano Becciu, Limba sarda comuna. Bandiera insieme ai gonfaloni, in Atos de su Cunvegnu natzionale “La lingua sarda ieri e oggi – Percorsi, testimonianze, studi tra lingue romanze alpine, parlate locali e lingue non autoctone presenti in Piemonte e Valle d’Aosta”, Biella, 26-27/11/2011, a incuru de su Tzìrculu Culturale sardu “Su Nuraghe” de Biella, Ammentos, nº 15, santandria 2012.
  • (IT) Giuseppe Corongiu, Il sardo: una lingua "normale" : manuale per chi non ne sa nulla, non conosce la linguistica e vuole saperne di più o cambiare idea, Casteddu, Condaghes, 2013, ISBN 978-88-7356-214-6, OCLC 850438383.
  • Regione Autònoma de Sardigna, Assessoradu de s'Istrutzione Pùblica, Benes culturales, Informatzione, Ispetàculu e Isport, Limba sarda comuna, Normas linguìsticas de referèntzia a caràtere isperimentale pro sa limba iscrita de s'Amministratzione regionale, tradutzione de Giuseppe Corongiu, Cristiano Becciu, Maria G.Cossu, Cristina Mulas e Michele Ladu, Patiolla, Grafica del Parteolla, 2013.
  • (IT) Roberto Bolognesi, Le identità linguistiche dei sardi, Casteddu, Condaghes, 2013, ISBN 978-88-7356-225-2, OCLC 955226273.
  • Giovanni Canu, Normas Ortogràficas pro Iscrìere in Sardu, Nùgoro, Papiros, 2018, ISBN 978-88-98035-21-2.
  • (IT) Cristiano Becciu, Standard e dialetti del sardo. Il lessico, in La Lingua dei Popoli - Atti del Convegno 2012, Circolo culturale sardo “Su Nuraghe” di Biella -Tipolitografia Botalla Gaglianico, 2019. URL consultadu su 14 nadale 2021.
  • Giuseppe Corongiu, A dies de oe: annotos pro una limba sarda tzìvica e cuntemporànea, Casteddu, Condaghes, 2020, ISBN 978-88-7356-374-7.

Ligàmenes esternos modìfica