Artìculu in LSC

Francisco Paulino Hermenegildo Teódulo Franco Bahamonde ([fɾanˈθisko ˈfɾaŋko βa.aˈmonde]; 4 de nadale 1892 – 20 de onniasantu 1975) est istadu unu generale ispagnolu e su Caudillo de Ispagna dae su 1936/39 a su 1975, annu de sa morte. Nàschidu dae una famìllia de traditzione militare, fiat divènnidu su generale prus giòvanu de Ispagna e unu de is prus giòvanos in s'Europa de sos annos '20[1].

Francisco Franco in su 1968
Istemma personale de Francisco Franco cabu de s'Istadu Ispagnolu

Essende unu cunservadore monàrchicu, fiat abarradu shockadu cando cando sa monarchia fiat remplasada cun sa repùblica in su 1931. Cun sas eletziones de su 1936 sa Cunfederatzione Ispagnola de sas Deretas Autònomas aiat pèrdidu cun màrgine meda istrintu e su Fronte Populare, de manca, fiat lòmpidu a cumandu. In su cumprou de bessare sa repùblica, Franco e àteros generales aiant ghiadu unu corpu de istadu chi aiat tentu sutzessu partziale, dae chi fiat comintzada sa Gherra Tzivile Ispagnola. Cun sa morte de sos àteros generales, Franco fiat abarradu in pagu tempus solu ghiadore de sa fatzione sua.

Sa fatzione militare ultra-natzionalista de Franco aiat retzidu agiudu dae medas grupos fascistas, susetotus dae sa Germània nazista e dae s'Itàlia fascista, mentras sos republicanos fiant apompiados dae comunistas e anàrchicos, retzende fintzas agiudu dae s'Unione Soviètica, dae su Mèssicu, e dae is Brigadas internatzionales. Sa gherra, lassende mesu millione de mortos, fiat bìnchida dae Franco in su 1939. Franco aiat istabilidu una ditadura autocràtica, chi isse definiat istadu totalitàriu[2]. Franco si proclamaiat cabu de istadu e de su guvernu, suta tìtulu de El Caudillo (Su Dugone), duncas meda simigiante a s'italianu Il Duce e a su tedescu Der Führer. Durante su regìmene franchista, fiat legale unu solu partidu polìticu, chi poniat impare su partidu monàrchicu e su partidu fascista chi dd'aiant agiudadu durante sa gherra FET y de las JONS.

Franco aiat autorizadu una sèrie de atos violentos de motivatzione polìtica, intre chi campos de cuntzentramentu, traballos fortzados e degòllios, massimamente contra inimigos polìticos e ideològicos,[3][4][5][6][7] causende unu nùmeru de mortos istimadu intre 200.000 e 400.000,[8][9] segundu comente si cunsìderant is càusas morte acontèssidas in is campos diferentes. S'Ispagna suta Franco aiat mantentu una polìtica ufitziale de neutralidade durante sa Segunda Gherra Mundiale, cun s'etzetzione de sa Divisione Asula chi aiat cumbàtidu a costadu de sa Germània contra s'Unione Soviètica. Dae sos annos '50, sa natura de su regìmene fiat mudada dae una forma istrema de ditadura a unu sistema autoritàriu semi-pluralista.[10] Durante sa Gherra Frida Franco fiat abbaidadu che una de is figuras prus anti-comunistas de su munsu; cunsighentemente su regìmene suo fiat aprovadu dae sos Istados Unidos, ddi fiat propostu de si unire a sa Natziones Unidas e a sa NATO. Dae sos annos '60 s'Ispagna aiat agatadu una addelentadura econòmica progressiva e carchi imbonidas democràticas.[11]

Franco fiat mortu in su 20 de onniasantu de su 1975, a pustis 36 annos de ditadura. In antis de mòrrere aiat torradu a istabilire sa monarchia faghende de Juan Carlos I re e sighidore suo, dae chie dipendet sa transidura a sa democratzia. A pustis de unu referendum fiat adotada una costitutzione democràtica.

Notas modìfica

  1. Payne (2000), p. 67
  2. El “ideal supremo” totalitario de Franco que bendicen con dinero público los académicos de la Historia. Elplural.com. 26 May 2012. (in Spanish)
  3. Sinova, J. (2006) La censura de prensa durante el franquismo [The Media Censorship During Franco Regime]. Random House Mondadori. ISBN 84-8346-134-X.
  4. vol. 12, DOI:10.1353/joy.2001.0008.
  5. Rodrigo, J. (2005) Cautivos: Campos de concentración en la España franquista, 1936–1947, Editorial Crítica. ISBN 8484326322
  6. Gastón Aguas, J. M. & Mendiola Gonzalo, F. (eds.) Los trabajos forzados en la dictadura franquista: Bortxazko lanak diktadura frankistan. ISBN 978-84-611-8354-8
  7. Duva, J. (9 November 1998) "Octavio Alberola, jefe de los libertarios ajusticiados en 1963, regresa a España para defender su inocencia" Archiviadu su 26 nadale 2001 in s'Internet Archive.. Diario El País
  8. Richards, Michael (1998) A Time of Silence: Civil War and the Culture of Repression in Franco's Spain, 1936–1945, Cambridge University Press. ISBN 0521594014. p. 11.
  9. Jackson, Gabriel (2005) La república española y la guerra civil RBA, Barcelona. ISBN 8474230063. p. 466.
  10. Stanley G. Payne, The Franco Regime, 1936–1975, pp.625-628
  11. "Francisco Franco Biography"

Àteros progetos modìfica