Padania

Articulu in nugoresu

Padània est unu atteru nùmen pro inditàre sa Badde de su Po, su prànu prus mannu de s'Italia de su Sùsu.

Sa Badde de su Po (Pianura padana).

Su favèddu si est impreàu a bìas fìntzas a sos annos '90, cando sa Lega Nord, unu partìdu de drèsta istrèma chi in cùghe est populare meda, at propòstu "Padania" comènte nùmen pro unu istadu indipendente de s'Italia de Sùsu. Dae cussu mamèntu in sùsu, su vocàbulu at tèntu connotatziones politicas fortes meda.

Geografìa

S'azettìvu padàno, chi bènit dae Padus, su nùmen latinu de su rìbu Po, est cumpàrtu in su sèculu de XIX. In su sentìdu geograficu ebbìa, chin su favèddu "Padania" est a inditàre sa Badde de su rìbu Po. Sas repùbricas frantzèsas in epoca napoleonica chi bi aìan fundàu in s'Italia de Sùsu, difàtis, cumprendìan sa Repùbrica Cispadana e sa Repùbrica Transpadana, sichìnde sa moda frantzesa de dare a sos sartos su nùmen issòro a tuccàre dae sos rìbos de abba. Sa Regio XI de sos romanos anticos la an muttìa fìntzas Regio XI Transpadana in sa literadùra academica solu in sos seculos chi nos sun a cùrtzu.

Fìntzas si "Padania" si imprèat mascamènte pro inditàre s'Italia de Sùsu, est a ammentàre puru chi, stricto sensu, no nde fàchen parte sa Badde de Aosta, su Trentinu e su Tirolu de Zòsso, su Friuli-Venetzia Giulia, una parte manna de su Venetu, sa Romagna, sa Toscana, Marche e Umbria.

Dae sos annos '60 in sùsu, su giornalista Gianni Brera at impreàu su favèddu "Padania" pro inditàre tottu su trèttu chi, a sos tempos de Catone su Betzu, fit sa Gallia Tzisalpìna. Sèmper in cussu periodu, su vocabulu fit tèntu in cunsideru comènte sinònimu sìmpre de sa Badde de su Po e, de gài, posta puru in Enciclopedia Universo in su 1965 e in su Ditzionàriu italianu Devoto-Oli de su 1971.

Atteru imprèu de su nùmen bi at pro lu assotziàre chin sas limbas Gallo-Italicas e, a bìas, pro tottus sas limbas chi, pèri sa Lìnia de Rimini-La Spezia, partìan s'Italia de Sùsu dae cussa tzentrale.

Politica e issèntzia politica

Su primu politicu a fàcher imprèu largu de su favèddu est istàu Guido Fanti, politicu de su Partidu Comunista Italianu chi est istàu presidente de s'Emilia-Romagna dae su 1970 a su 1976 e chi, ind un'intervista chin La Stampa, pro paràre fronte a su potere tzentrale aìat propòstu de fravicàre una macroregione chi cumprendìat su Venetu, sa Emilia-Romagna, sa Liguria, su Piemonte e sa Lombardia.

In su 1990 Gianfranco Miglio, unu issentziàdu politicu fentomàu meda, aìat iscrìttu unu lìberu chin sa pùnna de acontzàre sa Costitutzione. A pàrrer de Miglio, sa Padania (chi tènet in intro chimbe regiones: Venetu, Lombardia, Piemonte, Liguria e Emilia-Romagna) dìat èsser istàda una de sas tres macroregiones chi fàchen s'Italia, impàre a Etrùria (Italia tzentrale) e Mediterrànea (Italia de Zòsso): sas regiones autonomas aìan tèntu s'autonomia issòro, chène fàcher parte de cussas tres macroregiones.

In su 1993 Robert D. Putnam, unu issentziàdu politicu de s'Universidàde de Harvard, aìat iscrìttu unu lìberu intitulàu Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy ("Facher Funtzionàre sa Democratzìa: Traditziones Tzivicas in s'Italia Moderna"), in ube su "tzìvile Nord" de s'Italia lu fàchen sas traditziones dèpias a s'influèntzia de s'edade comunale in su seculu de X. Sa teoria de Putnam la at reconnòtta Stefano B. Galli, unu issentziàdu politicu padanista, comènte fonte pro nàrrer itte est sa Padania. Isse che pònet in intro fìntzas sas regiones de sa Toscana, Marche e Umbria ca, a pàrrer suo, pàris chin s'Italia de Sùsu cumpàrtin sa matessi traditzione tzivica.

Gilberto Oneto, unu dissìpulu de Miglio, at fattu chìrca manna a pìzu de sas traditziones e curtura de su Nord pro bi atzapàre una carchi evidentzia de s'esistentzia de sa Padania. Fìntzas s'istoricu e limbìsta Sergio Salvi at difèsu su cuntzèttu de Padania. S'esistèntzia ebbìa de una "natzione padana", peròe, la an criticàda in medas, a cumintzàre dae su Sotziu Geograficu Italianu e s'istoricu Paolo Bernardini, chi est imbètzes pro apozàre su natzionalismu venetu. Angelo Panebianco, atteru issentziàdu politicu, at affìrmau chi, mancàri chi no sìat galu in locu una "natzione padana", custa dìat pòder puru naschìre in benidòre. postu chi tottus sas natziones sun un imbèntu istoricu-politicu.