Impèriu Àustro-Ungheresu

Artìculu in LSC

S'impèriu Àustro-Ungheresu, o Àustria-Ungheria (in tedescu: Österreichisch-Ungarische Monarchie; in ungheresu: Osztrák-Magyar Monarchia), fiat un'unione costitutzionale de s'Impèriu de Àustria e de su Rènniu de Ungheria, esistidu de su 1867 a su 1918, annu de s'iscontzu, sighidu a sa derrota in sa prima gherra mundiale. S'unione fiat istada resultadu de su Cumpromissu (Ausgleich) de su 1867. Sa capitale printzipale fiat Vienna, ma fintzas Budapest fiat capitale.

Impèriu àustro-ungheresu a s'iscòpiu de sa prima gherra mundiale

Bandera

S'Àustria-Ungheria fiat un'istadu multinatzionale e una de is potèntzias majores de su mundu. Geograficamente fiat sa segunda natzione prus istèrrida d'Europa a fatu de s'Impèriu russu, cun 621.538 km² e cun unos 48.600.000 bividores sa de tres prus populada a fatu de Impèriu Russu e Impèriu Tedescu.

Ghiada de sa dinastia de is Asburgu, fiat su resultadu ùrtimu de s'evolutzione de sa monarchia de is Habsburgos. A fatu de is reformas de su 1867 is istados austrìacu e ungheresu fiant fatos canteapares intro de s'impèriu. Su Cumpromissu aiat tentu cusseguèntzias fintzas in s'organizatzione polìtica de s'impèriu, sende chi is affàrios èsteros e militares andaiant a suta de cuntrollu aparigadu e totu is àteras facultades guvernativas fiant intames ischirriadas pro is respetivos istados.

S'impèriu cunsistiat de duas monarchias (Àustria e Ungheria) e una regione autònoma suta su pòdere de sa corona ungheresa, sa Croàtzia-Slavònia, chi aiat negotziadu su cumpromissu de cosa sua cun s'Ungheria in su 1868. A pustis de su 1878, sa Bòsnia e Ertzegòvina fiat passada a suta de su pòdere militare e tzivile de s'impèriu fintzas a su 1908, cando fiat cumprida s'annessione, ocasionende una crisi diplomàtica cun is àteras potèntzias. Fintzas una parte de su su sangiacadu de Novi Pazar, provìntzia de s'impèriu Otomanu, s'agataiat a suta de ocupatzione aparigada austro-ungheresa in cussu perìodu, ma s'esèrtzitu si fiat depidu retirare a sighidu de s'annessione de sa Bosnia e Ertzegovina.

S'Àustria-Ungheria fiat una de is potèntzias tzentrales implicadas in sa prima gherra mundiale, ma giai su 3 de onniasantu de su 1918, cun sa firma de un'armistìtziu in Villa Giusti, fiat in is fatos giai isfatu. Su rènniu de Ungheria e sa repùblica de Àustria fiant tratados che is sutzessores suos de jure, e is potèntzias binchidoras aiant reconnotu s'indipendèntzia de is pòpulos islavos de s'uestu e de su sud che Repùblica de Cecoslovàchia e Rènnu de Jugoslàvia.