Die internatzionale de sa fèmina

Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Sa Die Internatzionale de sa fèmina (o Die internatzionale de is deretos de is fèminas) si tzèlebrat s'8 de martzu de ònnia annu pro ammentare siat is conchistas sotziales, econòmicas e polìticas, siat is discriminatziones e is fortzaduras chi is fèminas ant baliadu peri totu su mundu. Dd'aiant acrobada a sa Die internatzionale pro s'eliminatzione de sa violèntzia contras is fèminas istituida su 17 mese de idas 1999 e chi ruet ònnia annu su 25 de Onniasantu. Si tzèlebrat in is Istados Aunidos dae su 1909, in unos cantos paisos europeos dae su 1911 e in Itàlia dae su 1922.

Die internatzionale de sa fèmina

Istudiantes ispagnolas a s'ora de s'isciòperu feminista de su 2019
Data	8 martzu
Perìodu	Annuale
Tzelebrada in	totu su mundu
Casta de ricurrèntzia	Internatzionale
Ogetu	Su bisòngiu de sa resèssida de is deretos de is fèminas e de sa paghe internatzionale
Ricurrèntzias alliongiadas	Die internatzionale de s'òmine Die internatzionale pro s'eliminatzione de sa violèntzia contras a is fèminas
Traditziones	manifestatziones, dibatas, etz.
Data de istitutzione	1977
Àteros nùmenes	Festa de sa fèmina (connotu retzente)

In su faeddare fitianu, in s'imprenta e in sa publitzidade si costumat a imperare, isballiende, su nomìngiu “Festa de sa fèmina” ma est prus giustu “Die Internatzionale de sa fèmina” proite sa motiva no est sa festa, ma is cunsideratziones chi si faghent in custa die.  

Pro s'ONU custa die nòdida est unu de is sìmbulos in su caminu conca a sa paridade bera de gènere in su 2030.

Istòria

Clara Zetkin

Primìtzios

Su VII Cungressu de sa II Internatzionale Sotzialista dd'aiant fatu in Stoccarda dae su 18 a su 24 austu 1907; ddoe aiant pigadu parte 884 delegados de 25 istados. Cun issos s'agataiant is prus importantes personalidades marxistas de s'ora: Rosa Luxemburg, Clara Zetkin e August Bebel, Lenin, Martov, Jean Jaurès. In cussa ocasione, in prus a is chistiones de su colonialismu e de sa gherra in Europa, s'aiat tratadu finas sa chistione feminina e sa rivendicatzione de su votu a is fèminas.

A pitzus de custa chistione su Cungressu aiat votadu una risolutzione chi is partidos s'impromitiant a gherrare pro sa conchista de su sufràgiu universale de is fèminas, chene chircare alleàntzias cun is feministas burghesas ma prus a prestu acordende-si cun is partidos sotzialistas chi gherraiant pro su sufràgiu de is fèminas.

Duas dies a pustis, peri una Cunferèntzia Internatzionale de is fèminas sotzialistas, a in antis de 58 delegadas de 13 paisos, s'aiat detzìdidu de fundare un'Ufìtziu de informatzione de is fèminas sotzialistas: Clara Zetkin dd'aiant votada a segretària e sa rivista chi dirigiat, Die Gleichheit (S'ugualidade), nde fiat essida s'òrganu de s'Internatzionale de is fèminas sotzialistas.

Sa die de is fèminas in is Istados Aunidos (1908-1909)

Non totus aiant agradèssidu sa detzisione de s'istorrare de is “feministas burghesas”: in is Istados Aunidos, sa sotzialista Corrine Stubbs Brown aiat iscritu in sa rivista The Socialist Woman chi su Cungressu non diat àere tentu <<deretu perunu de cumandare a is fèminas sotzialistas a cummente e cun chie gherrare pro sa liberatzione insoro>>. Fiat issa etotu chi at ghiadu is traballos de sa Cunferèntzia de su Partidu Socialista de Chicago sa domìniga in fatu in su Garrick Theater: cussa cunferèntzia, chi totus is fèminas ddoe fiant invitadas, dd'aiant posta <<Woman's Day>>, sa die de sa fèmina. Difatis s'aiat resonadu de s'isfrutamentu de is meres a noghimentu de is operajas in contu de salàriu bàsciu e oràrios de traballu, de is discriminatziones sessuales e de su deretu de votu a is fèminas.

Cussa initziativa non aiat bogadu frutu luego, ma a s'acabbada de s'annu su Partidu Sotzialista Americanu s'aiat incumandadu cun totus is setziones locales de intregare s'ùrtima domìniga de freàrgiu 1909 a s'organizatzione de una manifestatzione pro su deretu de voto femininu. Aici in is Istados Aunidos sa primu e ufitziale die de sa fèmina dd'aiant tzelebrada su 23 de freàrgiu 1909. A is ùrtimos de s'annu, su 22 de onniasantu, in New York s'aiat incarreradu unu isciòperu mannu de binti millas de camiseras chi aiat duradu finas a su 15 de freàrgiu 1910. Sa domìniga in fatu, su 27 freàrgiu, me in sa Cernigie Hall, tremilas fèminas aiant tzelebradu torra su Woman's Day.

Sa Cunferèntzia de Copenaghen (1910)

Aleskandra Kollontai

Is delegadas sotzialistas americanas, pro s'alidàntzia chi ddis beniat dae sa die de sa fèmina pesada a die nòdida, aiant propostu me in sa de duas Cunferèntzias Internatzionales de is fèminas sotzialistas de austu 1910 tenta in sa Folkets Hus (Domo de su Pòpulu) de Copenaghen – duas dies antis de abèrrere su de VII Cungressu de s'Internatzionale Sotzialista – de istituire una die comuna intregada a sa rivendicatzione de is deretos de is fèminas.

Non s'aiat lòmpidu deretu a cudda tarea ma in s'USA s'aiat sighidu a tzelebrare s'ùrtima domìniga de freàrgiu, in àteros paisos europeos – Germània, Àustria, Isvìtzera e Danimarca – sa die de sa fèmina dd'aiant fata sa primu borta domìniga 19 martzu 1911. A nàrrere de Aleksandra Kollonatj, cussa data dd'aiant iscioberada <<ammentende sa rivolutzione contras a su rei de Prùssia de su 1848 chi assustradu dae sa rebellia de su pòpulu armadu, pro parare is chèscias, aiat impromìtidu (istorrende-si-nde luego a pustis) finas su votu a is fèminas.>>

Festa de sa fèmina 1914 conca a su sufràgio femininu

In Frantza aiant iscioberadu de tzelebrare su 18 martzu 1911, die de su de corant'annos dae sa Comune de Parigi, aici etotu in Vienna, anca unas manifestadoras s'aiant pigadu a fatu unas cantas banderas rujas (sinnu de sa Comune) pro ammentare is mortos de cudda rebellia.

In Isvètzia dd'aiant fata su su primu de maju 1911, in paris cun sa Die de is Traballadores.

Sa manifestatzione non dd'aiant repìtida ònnia annu, nen dd'aiant tzelebrada torra in totus is paisos: is Rùssia sa primu borta fiat in Burgu de Santu Pedru in su 1913, su 3 martzu, pro s'initziativa de su Partidu Bolscevicu, cun una manifestatzione me in sa Bussa Kalašaikovskij, e acovecada dae sa politzia zarista chi aiat arrestadu is organizadores.

In Germània dd'aiant torrada a fàghere sa primu borta domìniga 8 marzu 1914, sa primu die de una “chida ruja” de avolotos chi aiant proclamadu is sotzialistas tedescos. Sa matessi die in àteros avolotos chi s'aiat tentu in Londra, aiant arrestadu Sylvia Pankhurst, giornalista sotzialista e fundadora de sa Federatzione Londra Est de is Sufragetas, a in antis de fàghere una parlata.

In su 1914 etotu, in Frantza, s'aiat tentu una manifestatzione aparitzada dae su Partidu Sotzialista in Parigi su 9 de martzu.

S'8 martzu 1917

Is tzelebratziones ddas aiant aturadas in totus is paisos interessados in sa primu gherra mundiale, aici etotu aiant burradu su cungressu de sa Segunda Internatzionale prevididu in Vienna dae su 23 a su 29 austu de s'annu, cando si depiat tènnere finas sa de tres Cunferèntzias Internatzionale se is fèminas sotzialistas. In Burgu de Santu Pedru, s'8 martzu 1917 is fèminas de sa capitale aiant mòvidu un'avolotu mannu pro s'acabbu de sa gherra: su pagu cunsideru chi ddis aiant postos is cosacos mandados a acovecare sa chèscia ddas aiat incoradas de prus a sighire cun is chèscias agiudende a nde isciuciare su zarismu e a nde pesare sa Rivolutzione russa de freàrgiu.

Burgu de Santu Pedru - Chèscia "pro su pane e pro sa paghe"

Pro custu motivu, e pro fissare una data comuna pro totus is Paisos, su 14 de làmpadas 1921 sa Segunda cunferèntzia internatzionale de is fèminas comunistas, fata in Mosca sa chida a in antis de abèrrere su de 3 cungressos de s'Internatzionale Comunista, aiat fissadu in s'8 de martzu sa <<Die internatzionale de s'operaja>>.

In Itàlia sa primu Die Internatzionale de sa fèmina dd'ant batida isceti in su 1922, pro initziativa de su Partidu Comunista d'Itàlia, chi dd'aiat tzelebrada su 12 martzu, su primu domìnigu a pustis de cuddu 8 martzu famadu. In cussas dies aiant fundadu su periòdicu Compagna, chi su 1° martzu 1925 aiat publicadu un'artìculu de Lenin, mortu s'annu a in antis, chi remonaiat s'8 martzu pro Die Internatzionale de sa fèmina, ca aiat tentu unu rolu de primore in is lotas sotziales e in sa furriada de su zarismu.

Confusione subra is orìgines de sa ricurrèntzia e ufitzializatzione dae parte de s'ONU

Su Brown Building in s'apenditzu Greenwich de New York, a primu sede de sa Triangle Shirtwaist Factory, teatru de su fogu de su 25 martzu 1911

Sa connotatzione belle polìtica de sa Die de is fèminas de is primas manifestatziones, is acontèssidas de sa Segunda Gherra Mundiale e in fines s'assolamentu de sa Rùssia e de su movimentu comunista in su mundu otzidentale, aiant fatu ismentigare is orìgines beras de custa tzelebratzione.

In su segundu pustisgherra, sa die de s'8 martzu dd'aiant acostada a sa morte de chintenas de operajas in su fogu chi diat àere isciusciadu una fàbbrica de camisas in su 1908 in New York, incapas confùndidu cun su fogu de sa fàbbrica Triangle, anca fiant mortos 146 traballadores intr'e mascros e fèminas.

Unas àteras boghes remonaiant is iscontròrios de sa politzia contras a una chèscia de operajas tèssiles chi fiant manifestende in New York in su 1857, àteras ancora remonaiant isciòperos o intzidentes tentos in Chicago, in Boston o in New York.

Mancari is chircas chi is feministas ant fatu in intro de is annos 70 e 80 de su de XX sèculos apant ammustradu chi custas boghes sunt isballiadas, sighint retumbende in is mèdios de massa e finas a intro de is organizatziones sindacales in is primos annos de su de XXI sèculos.

Cun sa risolutzione 3010 (XXVII) de su 18 mese de idas 1972, regordende is 25 annos passados dae sa primu sessione de sa Cummissione subra sa cunditzione de is Fèminas (tenta in Lake Success, in sa Contea de Nassau, intre su 10 e su 24 freàrgiu 1947), s'ONU aiat proclamadu su 1975 “Annu Internatzionale de is Fèminas”.

Su 16 mese de idas 1977, cun sa risolutzione 32/142 s'Assemblea generale de is Natziones Aunidas aiat propostu a totus is paisos, in su respetu de traditziones e costumàntzias locales, de decrarare una die a s'annu “Die de is Natziones Aunidas pro is deretos de is fèminas e pro sa paghe internatzionale” ("United Nations Day for Women's Rights and International Peace") e de comunicare s'isceberu a su Segretàriu Generale. Chin custa risolutzione s'Assemblea aiat reconnotu su rolu de sa fèmina in su caminu pro sa paghe e aiat reconotu s'apretu chi s'aiat de acabbare totus is discriminatziones e de ghetare sa tenta pro una partetzipatzione prena e paritària de is fèminas in sa vida tzivile e sotziale de su paisu insoru. S'8 martzu, chi giai si praticaiat in unos cantos paisos, medas àteros puru dd'aiant pigadu a die ufitziale comuna.

In Itàlia

Frore de mimosa. Sinnu italianu de sa die de sa fèmina

In cabudanni de su 1944 s'aiat fundadu in Roma s'UDI, Unione Fèminas in Itàlia, dae s'idea de fèminas militantes de su PCI, de su PSI, de su Partidu d'Atzione, de sa Manca Cristiana e de sa Democratzia de su Traballu; Est s'UDI chi aiat isceberadu s'8 martzu pro tzelebrare, in su 1945, sa primu die de sa fèmina in is logos de s'Itàlia liberada. Ispatzada sa gherra, s'8 martzu 1946 dd'aiant tzelebradu in totu Itàlia cun unu sinnu nou: sa mimosa, cunforma un'idea de Teresa Noca, Rita Montagnana e Teresa Mattei, iscioberadu pro èssere unu frore pòberu, fàtzile a agatare apetotu.

A primìtziu de is annos chimbanta, annos de gherra frida e de su ministèriu de Mario Scelba in su Viminale, a intregare, in cussa die, mimosas e rivistas Noi Donne, mensile de s'Unione de is Fèminas Italianas, fiat pretzetadu pro èssere fateria <<de istorbu a s'òrdine pùblicu>>, e a parare unu banchitu peri s'istrada fiat persighidu cummente <<ocupatzione abusiva de logu pùblicu>>. In su 1959 is senadoras Luisa Balboni, comunista, Giuseppina Palumbo e Giuliana Nenni, sotzialistas, aiant presentadu una proposta de lege pro batire sa die de sa fèmina a festa natzionale, ma s'initziativa si fiat pèrdida luego.

Su clima polìticu at cumintzadu a mudare atzigu isceti in su detzènniu afatante ma sa ricurrèntzia at sighidu pagu cunsiderada finas a is annos '70 cando in Itàlia nche fiat essidu a campu su movimentu feminista. S'8 martzu 1972 sa die de sa fèmina dd'aiant afestada in Roma me in Campo de' Fiori: aiat pigadu parte finas s'atora americana Jane Fonda, chi aiat fatu puru una parlata, cando in su mentras una tropa de politzia fiat cordonende sa pratza anca binti millas de fèminas fiant manifestende cun cartellos pro pedire sa legalizatzione de s'istrumìngiu e sa liberatzione omosessuale. Aiant definidu sa coja bagassòngiu legalizadu e s'aiat ispainadu unu volantinu pro pedire chi no esserent Istadu o Crèsia a amministrare totu su protzessu de sa maternidade ma sa fèmina isceti. Cuddas iscritas ddas aiant giuigadas foras de tolleràntzia e sa politzia aiat carrigadu e isfolladu is manifestadoras. Tzitades medas in itàlia, oe in die, tenent istradas, pratzas e giardinos intregados a s'8 de martzu.