Norma giurìdica

Una norma giurìdica, in deretu, inditat una règula de conduta, chi in s'aunida cosa sua impare cun àteras normas cuncurret a disciplinare sa bida organizada. Cunforma a sa bisura linguìstica sa norma si costituit de unu "pretzetu" e de unu "testu" (de non cunfùndere unu cun s'àteru). Sas normas giurìdicas tenent sa capatzidade de determinare s'ordinamentu giurìdicu generale (est a nàrrere su deretu ogetivu).

Artìculu in LSC

Tìtulu de una entziclopedia giurìdica de su 1856

Descridura

Una norma est una proposidura furriada a istabilire unu cumportamentu cumpartzidu e sos valores presentes in intro de una truma sotziale. Issa tenet su fine de regulare su cumportamentu de s'indivìduu chi apartenet a sa truma pro assegurare sa subravivèntzia sua e persighire sos fines chi issu matessi creet primàrgios.

A sa larga, sa norma giurìdica est assimilada a una "règula de conduta", overas a unu cumandu, chi imponet a s'indivìduu unu determinadu cumportamentu. De su caràtere "coativu" de sa norma giurìdica, duncas, non si podet fàghere a mancu. Custu elementu tzentrale de sa norma giurìdica contribuit a la dislindare dae àteras castas de normas, comente a cuddas morales o religiosas, chi apartenent a un'isfera non coativa. S'indivìduu est lìeru o mancu de segudare unu cumandu religiosu o morale. Si podet intèndere peri obligadu a lu sighire, ma cussu òbligu non si podet allargare a sa sotziedade intrea.

Parentes a sas normas giurìdicas beras e sìncheras si podent cunsiderare cuddas règulas chi apartenent massimamente a s'isfera morale, ma petzi cando sunt insertadas a banda intro de òrdines professionales o de assòtzios de produtores, dassende prevìdere fintzas santziones in casu de violatzione.

Sa norma, mutida fintzas fonte de produtzione o produida, si distinghet dae sa fonte de su deretu, mutida fintzas proposidura normativa o fonte de cognitzione (connoschimentu), chi inditat a s'imbesse su testu e su documentu dae cales sa norma est averguada. Sas duas castas de fontes diferint pro s'òpera de astratzione o astràida acumprida dae unu sugetu cussente cale est su giùighe naturale precostitùidu pro lege. Su testu normativu est ateretantu ogetu de unu protzedimentu de astratzione dae banda de su podere legislativu e esecutivu chi orint dae su connotu e dae sa realidade in èssere in sa simana istòrica cosa sua.

Piessignos

Sas caraterìsticas o piessignos fundamentales de una norma giurìdica sunt sas chi sighint:

• generalidade: in cantu non pertocat unu sugetu leadu a sa sola ma pertenet una pluralidade de sugetos, est a cumprendere totus cussos chi s'agatant in sa situatzione disciplinada;

• astratesa: in cantu sa norma ponet conca a un'ipòtesi astràida e no a su casu cuncretu leadu a sa sìngula;

• bilateralidade: in cantu sa norma reconnoschet unu deretu a unu sugetu e pro contra imponet unu dovere o un'òbligu a unu àteru sugetu;

• relatividade: sa norma giurìdica est relativa ca mudat in su tempus e in su logu o ispàtziu, est a nàrrere in intro de s'Istadu matessi e dae Istadu a Istadu. Su deretu de un'Istadu difatis no est semper eguale a sese etotu, ma si giambat in fatu de su tempus pro efetu de sos mudamentos de sa sotziedade.

In trèmene de su deretu privadu, chi disciplinat sos tratòngios intersugetivos intre sas persones fìsicas e sas persones giurìdicas, comente semper sas normas assument unu caràtere dispositivu ca s'aplicatzione issoro podet èssere transida e derogada dae un'acordu diferente e craru intre sas partes.

Sos atos o fatos dae cales istupant sas normas giurìdicas costituint sas fontes de su deretu, e, màssima totu, sas fontes de produtzione giurìdica. Cheret naradu chi, in sentidu larganu, si podent cunsiderare normas fintzas sas chi mancant de sos piessignos de sa generalidade e astratesa, chi, non pro àteru, non sunt prodùidas dae fontes de su deretu, ma cun atos giurìdicos in virtude de poderes intregados dae sas normas matessi (atinamus a sos atos privados, che a sos cuntratos, o pùblicos, che a unu provedimentu amministrativu o una sentèntzia). Sa norma non cheret cunfùndida mai e alicando cun sa lege. Mentras sa lege est un'atu, sa norma est sa cunsighèntzia de s'atu etotu. Sa lege est una de sas fontes de su deretu, sa norma est su deretu etotu. Sa norma est unu cumandu chi si cabat dae s'interpretatzione de sas fontes de su deretu. Sas normas si podent averguare in una formulatzione linguìstica iscrita (costitutzione, lege, regulamentu...) a su fine de li cunferire unu gradu artu de tzertesa e dura in su tempus.

Diferentes dae sas normas giurìdicas, chi prescrivent cumportamentos vinculantes pro su deretu, sunt sas normas èticas, morales o sotziales, chi vìnculant petzi in su gasi mentovadu "foru fungudu" de sa cussèntzia (est a ischire suta de su profilu sotziale chi si bidet dae foras), contrapònnidu a su "foru sobranu" (sa tzivilesa chi aparèsset ebbia). In summa, nche depimus dislindare sa "norma giurìdica", ca ite est un'òbligu generale e astràidu chi identìficat e enumerat sos interessos vigentes in una truma sotziale e aprontat sas protzeduras pro s'amparu e sa satisfatzione cuncreta issoro e, pro cussu, nche devet èssere garantida s'asserva.

Anàlisi de su fràigu de sa norma

Sa carena, s'istrutura o su fràigu prus simpre de s'òbligu est "A cheret B", in ue A est unu sugetu, su destinatàriu o retzidore de s'òbligu, cando chi B est s'ogetu de s'òbligu, su cumportamentu dèvidu dae A. Custa fòrmula identìficat tando sa norma giurìdica cun su cumandu imperativu cosa sua. Sos istùdios de su giurista mannu Hans Kelsen, de inditu antimperativìsticu, bortant custu cuntzetu de sa norma e ponent sa santzione in posidura tzentrale; cunforma a custu cuntzetu nou sa fòrmula podet èssere torrada a iscrìere che a "si si tenet A, tando bi cheret B", s'ìnteri chi A rapresentat s'atzione illètzita, mentras B cunfigurat sa santzione chi nde cunsighit. Cun cussu Kelsen cheret afirmare chi su fatu illètzitu A est cunsideradu gasi petzi ca s'ordinamentu giurìdicu at predispònnidu a tempus suo una santzione B pro issu e a issu cunsighente.

Comente amus naradu, custa fòrmula fùrriat sos cuntzetos colados de sa norma e pro cussu s'agatat in mesu de sos temas printzipales de dibata intre sos giuristas. Oje su sinnificu de norma si nche est difatis ammanniadu, prus a notu in duas dereturas: peri su disamparu de su sinnificu "normativu" comente prescritivu (pretzetivu, imperativu) e peri sa rinùntziat de su piessignu de sa normalidade. Difatis in su faeddu giurìdicu "norma" no est prus impreadu petzi pro inditare proponiduras prescritivas, ma fintzas permissivas e atributivas; daghi sunt istadas bogadas a pitzu normas noas mutidas pròpiu permissivas (chi negant sos efetos de normas imperativas antepostas, duncas dant su permissu escruidore e momentàneu de fàghere ite fiat in antis impedumadu dae una àtera norma), atributivas (chi atribuint unu podere), privativas (chi bogant unu podere).

Fintzas in contu de su sinnificu de primitia, cuddu pròpiu de norma che a òbligu, cheret averguardu chi sa fortza prescritiva no est esplicada cun intensidade cabale a totu sas normas giurìdicas: esistent difatis normas incunditzionadas, ca s'òbligu a cale est sutapostu su retzidore no est subordinadu a su acaèssere o mancu de una cunditzione, e normas cunditzionadas, in cales s'òbligu est imbetzes subordinadu a una cunditzione. Esistent in prus normas istrumentales chi prevident unu cumportamentu non bonu dae perisse, ma bonu cando cumpridu unu tzertu fine, e normas finales, chi istabilint su fine chi devet èssere segudadu ma non sos mèdios, chi sunt tando dassados a sa discretzione de su retzidore. Esistent in prus sas normas diretivas, normas chi no òbligant ma s'acumpàngiant petzi cun s'òbligu de las tènnere in conca e de non si nde iscostiare francu si pro cajones creditàbiles e chi si podent acasagiare.

Artìculos ligados

• Deretu
• Lege
• Ordinamentu giurìdicu
• Deretu de autore

Pro sa letura

• Leghe s'artìculu cun àtera gràfica in WikiWand
• Leghe s'artìculu in PDF o imprenta·lu