Custu artìculu est iscritu in sa grafia campidanesa. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

logudoresu · LSC · nugoresu

Piero Angela (Torino, 22 de idas 1928[1] - Roma, 13 de austu 2022[2][3]) est stètiu unu spainadori sientìficu, giornalista, presentadori televisivu e sagista italianu.

Piero Angela

Connotu pruschetotu comenti ideadori e presentadori de trasmissionis de spainadura de tipu anglosàssoni, e po su giornalismu sientìficu suu espressau puru in publicatzionis medas de sàgiu, at incumentzau sa carriera comenti cronista radiofònicu, bessendi apustis imbiau e afirmendi-si comenti presentadori de su telediàriu Rai.

Biografia modìfica

 

(IT)
« Il mio corpo è come una macchina: il motore avrà anche 80.000 chilometri, ma il guidatore ha solo 45 anni» »
(SC)
« Su corpus miu est che una vetura: su motori at a tenni fintzas 80.000 chilòmetrus, ma su sciaferru tenit sceti 45 annus »
(Piero Angela[4][5])

Piero Angela at scritu chi sa ratzionalidadi si-dd'at imparada babu suu, su mèigu antifascista Carlo Angela, onorau cun sa medàllia de is Giustus intra is natzionis.[6][7] Segundu su collega Gigi Marzullo «s'autocontrollu perfetu suu e s'amistàntzia sua cumpassada rifletint in parti s'ìndula sua lunatza e in parti funt scritus in su còdixi genèticu de custu piemontesu educau a sa ratzionalidadi e a sa tolleràntzia».[8] Angela etotu at decrarau de ai arriciu «un'annestru piemontesu: cìdrinu meda, cun prìntzìpius severus meda, comenti su de abarrai unu passu agoa, chena si sproboxai mai». De s'àtera parti, cun riferimentu a s'imparu iscolàsticu suu, issu at scritu[9]:

(IT)
« Personalmente, mi sono annoiato mortalmente a scuola e sono stato un pessimo studente. Tutti coloro che si occupano di insegnamento dovrebbero ricordare continuamente l'antico motto latino "ludendo docere", cioè "insegnare divertendo" »
(SC)
« Mi seu arròsciu meda e seu stètiu unu studianti malu meda. Totu is chi s'òcupant de insenniamentu iant a depi arregordai oindii su motu antigu latinu "ludendo docere", est a nai "imparai spassiendi" »

At frecuentau su litzeu clàssicu me in Torinu[10]. Piero Angela est anniòsticu[11].

Mùsica modìfica

A s'edadi de seti annus at incumentzau a pigai letzionis privadas de pianoforte, interessendi-si apustis a mùsica jazz. A binti annus, in su 1948, at sonau cun su nòmini de Peter Angela in unas cantu jam session me is tzìrculus jazz torinesus.[12]

In su matessi annu dd'at notau s'impresàriu Sergio Bernardini chi dd'at cumbidau a sonai in sa serada de incingiada de sa Capannina de Viareggio[13]. Me is primus annus cincuanta at formau, impari cun su baterista Franco Mondini, unu triu jazz innui si funt alternaus vàrius contrabassistas. A su triu si funt agiuntus s'ispissu solistas comenti Nini Rosso, Franco Pisano, Nunzio Rotondo e s'ex cornetista de Duke Ellington, Rex Stewart. Impari cun Mondini, Angela est stètiu po unu perìodu in su chemu de Rotondo.[14] At sonau puru cun Franco Cerri, amigu suu. At contau de issu chi in su 1946, sendi chi no podiat comporai su billetu, andàt a ascurtai is cuntzertus de foras, arribendi in bitzicreta a palas de su locali torinesu innui sonàt cun Gorni Kramer e su Cuartetu Cetra[15]. In s'interis dd'ant pigau in Rai e in su 1952 at acabau cun sa mùsica de professionista po si dedicai a su giornalismu.

Mancai apat abandonau sa faina musicali de professionista, Piero Angela est abarrau unu cultori de su jazz e de sòlitu, candu una trasmissioni suu tocat argumentus ligaus a sa mùsica che is fenòmenus acùsticus, ddu podeus biri a su piano sonendi cun professionistas de sa mùsica jazz.

Giornalismu modìfica

Su primu incàrrigu in s'enti radiotelevisivu de stadu italianu est stètiu su de cronista comenti collaboradori de is noas de s'arràdiu. In su 1954, cun s'arribu de sa televisioni, Angela est coladu a su telediàriu comenti imbiau, in antis in Parigi, apustis de Bruxelles, de su 1955 a su 1968. Impari cun Andrea Barbato, in su 1968 est stètiu su presentadori de sa primu editzioni de su Telegiornale Nazionale de is 13:30 e in su 1976 est stètiu su primu presentadori de su TG2.

Ispirau de Roberto Rossellini, in su 1968 Piero Angela at realizau una sèrie de documentàrius cun tìtulu Il futuro nello spazio, contendi su programa Apollo; in s'interis de su traballu me is Stadus Aunius at s'est collegau bortas meda in direta po sa RAI in ocasioni de sa ghetada de su vetori Saturn V chi at portau is primus astronàutas a sa Luna. At incumentzau insandus una carriera manna de spraxidura sientìfica chi me is annus benidoris dd'at portau a produsi trasmissionis medas de informatzioni, comenti Destinazione Uomo (dexi episòdius), Da zero a tre anni (tres espisòdius), Dove va il mondo? (cincu episòdius), Nel buio degli anni luce (otu episòdius), Indagine sulla parapsicologia (cincu episòdius), Nel cosmo alla ricerca della vita (cincu episòdius).

Spainadura sientìfica modìfica

 
Piero Angela cun su fillu Alberto, in traballendi a sa sèrie Il Pianeta dei dinosauri (1993)

De s'incumintzu de is annus setanta Angela s'est dedicau fintzas a sa realizatzioni de programas de spainadura: su primu est stètiu Destinazione Uomo in su 1971, una de is primas trasmissionis televisivas de custa genia, fata po unu pùblicu generalista. In su 1981 est incumentzada sa sèrie Quark:  

(IT)
« Il titolo Quark è un po' curioso e lo abbiamo preso a prestito dalla fisica, dove molti studi sono in corso su certe ipotetiche particelle subnucleari chiamate appunto quark, che sarebbero i più piccoli mattoni della materia finora conosciuti. È quindi un po' un andare dentro le cose. »
(SC)
« Su tìtulu Quark est unu pagu stròllicu e dd'eus pigau a presta de sa fìsica, innui si funt faendi stùdius medas asuba de unas cantu partixeddas sub-nuclearis ipotèticas, chi ddi nant difatis quark, chi iant a essi is prus matonis piticus de sa matèria connota fintzas a imoi. Est duncas comenti a andai a intru de is cosas. »

Sa fòrmula de Quark fiat a cussu tempus innovadora: impreàt totu is mèdius tecnològicus a disponimentu e is arresursas de sa comunicatzioni televisiva po fai is temas trataus prus simpris: is documentàrious de sa BBC e de David Attenborough, is animatzionis de Bruno Bozzetto impreaus po spricai is cuntzetus prus difìcilis, is intervistas cun espertus in unu linguàgiu prus craru possìbili, is acrarimentus in stùdiu. De su programma-base ndi funt derivaus àterus, unus cantu de issus ancora in produtzioni: documentàrius naturalìsticus (Quark speciale e Il mondo di Quark), finantziàrius (Quark Economia) e polìticus (Quark Europa).

In su 1984 at presentau su progetu Pillole di Quark, vìdeus de trinta segundus asuba de argumentus tènnicus, sientìficus, educativus, sotzialis, mèdicus, in direta a oràrius variàbilis in Rai 1. In su matessi annu Angela at realizau su primu talk show cun finalidadi de sprèviu mistu a spainadura sientìfica: ses primas seradas in direta cun su pùblicu de su Foro Italico, cun personàgius de su mundu de sa cultura, de sa sièntzia, de su spetàculu e de su sport asuba de su palcu arrexonendi cun sa platea.

In su 1986 e in su 1987 at presentau de su Palazzetto dello Sport de Torinu, innantis a otumilla spetadoris, duas primas seradas in Rai 1 apitzus de is problemas de su clima: atmosfera e otzèanus, sighidas de tres sèries televisivas chi sfrutànt is tecnologias noas de rapresentatzioni gràfica po mèdiu de computadori: unu biàgiu aìnturu de su corpus umanu (La macchina meravigliosa, in otu episòdius), in sa preistòria (Il pianeta dei dinosauri, in cuàturu episòdius), e in su spàtziu (Viaggio nel cosmo, in seti episòdius). Custas sèries, realizadas cun sa collaboratzioni de fìllu suu Alberto, funt stètias furriadas in inglesu e bèndias in prus de coranta paisus europeus, americanus e asiàticus.

In su 1988 at creau fintzas Quark italiani, una sèrie de documentàrius de natura, ambienti, esploratzioni e mundu animali prodùsius e realizaus de autoris italianus, comenti Alberto Angela etotu, chi at realizau cancu documentàriu in Àfrica.

At descritu in s'autobiografia sua is circustàntzias chi ant portau a sa nàscida a Superquark, candu po cuntrastai sa cuncurrèntzia cun Mediaset fiat tocau a tenni me in sa primu serada unu programa forti chi arribessit finas a su Telediàriu de su noti: «Calincunu programa "pigatotu" fiat giai incumentzau de diora e Brando Giordani, tandus diretori de Rai 1, m'at telefonau pedendi-mì de fai unu "Quark" de duas oras, intamis de una.»

In su 1995 est nàsciu difatis Superquark, chi su 4 de làmpadas 1999, at festau su de duamilla episòdius de su Progetu Quark e e derivaus. Cuss'annu etotu funt bessius is Speciali di Superquark, seradas monotemàticas asuba de argumentus de interessu mannu sotziali, psicològicu e sientìficu. In prus, Piero Angela at tentu una rubrica dedicada a sa cultura in su programa Domenica In.

A ùrtimu, in su 2000 Piero e Alberto Angela funt autoris de Ulisse, programa a episòdius monogràficus chi pertocant scobertas stòricas e sientìficas.

In parallelu a sa faina de spainadura in televisioni, Piero Angela est curadori de sa rubrica «Scenza e società» in s'arrevista TV Sorrisi e Canzoni; in prus, est stètiu curadori e supervisori de su mensili Quark, fundau de issu etotu in su 2001 e serrau in su 2006 po farta de fundus. Su mensili, ispirende-si a su programma TV omònimu, tratàt temas sientìficus in manera atzessìbili a su pùblicu. Piero Angela est fintzas autori de prus de trinta lìburus, medas de issus furriaus in inglesu, tedescu e spanniolu, cun una tiradura totali de prus de tres millionis de còpias.

Stili e ruolu de sa spainadura modìfica

In contu de sa faina sua de spainadura, Piero Angela at scritu[16]:

(IT)
« Ho sempre cercato, nelle mie trasmissioni, di inserire elementi di "incontro" col pubblico, dal linguaggio alle "trovate", dagli esempi alle "battute", rifiutando quella finta "serietà" tanto cara all'ufficialità italiana in ogni campo. Io penso che la serietà debba essere nei contenuti, non nella forma. »
(SC)
« Apu sèmpiri chircadu, me is trasmissionis mias, de insertai elementus de "atòbiu" cun su pùblicu, de su limbàgiu a is "imbentus", de is esemprus a is "brullas", arrefudendi cudda "seriedadi" farsa istimada meda in s'ofitzialidadi italiana in dònnia campu. Deu pensu chi sa seriedadi depat essi me is càpius, no in sa forma. »

In prus, at spricau chi[17]:

(IT)
« quando un lettore (o ancor più un telespettatore) non capisce, la colpa non è sua: ma di chi non ha saputo comunicare. Cioè dell'autore. È stato lui a cacciarlo via. [...] quando sono in moviola, se ho dei dubbi sulla chiarezza di un passaggio o di una sequenza, chiamo il primo che passa nel corridoio (un montatore, una segretaria, un passafilm), mostro la sequenza e chiedo il loro parere. Se vedo un'ombra di dubbio nei loro occhi, rismonto e ricomincio da capo. Perché vuol dire che avevo sbagliato io »
(SC)
« candu unu ligidori (o ancora prus unu telespetadori) non cumprendit, sa nexi no est de is: ma de chini no at scìpiu comunicai. Est a nai de s'autori. Est stètiu issu a nci-ddu bogai. [...] candu seu in moviola, si tèngiu dudas apitzus de sa craresa de unu passu o de una secuèntzia, tzèrriu su primu chi passat a su passadissu (unu montadori, una segretària, unu passafilm), ddis amostu sa secuèntzia e pedu su parri a issus. Si biu un'umbra de duda me is ogus insoru, smuntu e torru a incumentzai. Poita Ca bolit nai chi ia faddiu deu. »

Po comunicai, sighit Angela, sa spainadura depit sciri afrontai unus cantu problemas[18]:  

(IT)
« da un lato comprendere nel modo giusto le cose, interpretandole adeguatamente per trasferirle in un diverso linguaggio: dall'altro essere non solo chiari ma anche non-noiosi, pur mantenendo integro il messaggio (anzi, non aver paura di esser divertenti: l'umorismo è uno dei compagni di strada dell'intelligenza). Per queste ragioni, paradossalmente, si può dire che è più difficile... essere facili. Tutti, infatti, sono capaci di parlare o di scrivere in modo oscuro e noioso [...] alla chiarezza, solitamente, deve accompagnarsi un'ulteriore fatica: la concisione »
(SC)
« de una parti cumprendi in sa manera giusta is cosas, interpretendi-ddas in manera adeguada po ddas trasladai in unu linguàgiu diferenti: de s'àtera no essi sceti crarus ma fintzas no-infadosus, mancai apoderendi su messàgiu intreu (antis, no timi a essi spassiosus: s'umorismu est unu de is cumpàngius de caminu de s'abistesa). Po custas arrexonis, a assurdu, fait a nai chi est prus difìcili... a essi fàcilis. Totus, difatis, funt bonus a fueddai o scriri in manera oscura e infadosa [...] a sa craresa, de sòlitu, tocat a acumpangiai unu trabbalu in prus: sa curtzesa »

E agiungit[18]:

(IT)
« oggi si parla molto di partecipazione, intesa come uno strumento di sviluppo democratico, ma raramente si parla di divulgazione come condizione essenziale per capire e quindi per partecipare. La democrazia non può basarsi sull'ignoranza dei problemi, perché uno dei suoi grandi obiettivi è proprio quello di rendere i cittadini responsabili e consapevoli, in modo che possano esercitare i loro diritti utilizzando meglio la loro capacità di capire »
(SC)
« oi si fueddat meda de partecipatzioni comenti trastu de svilupu democràticu, ma cun raresa si fueddat de spainadura comenti cunditzioni essentziali po cumprendi e duncas po partecipai. Sa democratzia no si podit basai apitzus de s'innioràntzia de is problemas, ca unu de is obietivus mannus suus est puru su de fai is tzitadinus responsàbilis e sientis, de manera chi potzant esercitai is deretus insoru impreendi mellus sa capassidadi insoru de cumprendi »


Su CICAP modìfica

In su 1989 est stètiu unu de is fundadoris de su CICAP, assòtziu pro s'averiguu apitzus de is pseudosièntzias, nàsciu po promovi s'imparu sientìficu e su spìritu crìticu, e puru po imbistigai s'esistèntzia de is fenòmenus paranormalis. Unu slogan de s'assòtziu, «Tocat a tenni sèmpiri una menti aberta, ma no aici meda aberta chi su cerbeddu arruat a terra», dd'ant a fitianu atribuida a Piero Angela, mancai siat in realidadi unu modu de nai giai atribuiu a àteras personalidadis famadas.[19][20][21]

In su maju 2016 dd'ant nominau Presidenti onoràriu de s'assòtziu.[22]

Sa tzita de pretu po infamamentu modìfica

 
Piero Angela donat norabonas a Marina Brunello a is Olimpìadis de scacus de Torinu 2006

In su 2000 Piero Angela est stètiu tzitau in corona po infamamentu de duus assòtzius omeopàticus (sa FIAMO e sa SIMO in una càusa civili e una penali), pustis de sa trasmissioni de Superquark de s'11 de argiolas 2000 innui si fiat nau chi sa meixina omeopàtica no tenit fundamentu sientìficu seguru.[23] Angela, amparau de is abogaus Giulia Bongiorno e Franco Coppi, est stètiu assòlviu in ambas càusas e su giugi at reconnotu sa non sientificidadi de sa disciplina.[24][25]

Àteras fainas modìfica

  • Piero Angela at iscritu su sugetu e at partecipau a sa scenegiadura de unu film in tema de amenatza de gherra atòmica: Il giorno prima (1987) dirìgiu de Giuliano Montaldo.
  • In su 2009 Angela at annuntziau de ai scobertu un'autoritratu nou de Leonardo da Vinci in su libru Il Codice del volo degli uccelli[26].
  • Tenit s'hobby de is scacus, mancai no apat giogau a perunu torneu. Est stètiu intra is invitaus de onori de is Olimpìadis de scacus de su 2006, giogadas in sa tzitadi sua de orìgini.
  • At ispirau su personàgiu de Piero Papera, presentadori de sa trasmissioni SuperQuack, apartu in su 2002 in Topolino[27][28].

Prèmius modìfica

  • Angela at arriciu dòixi làureas honoris càusa[29][30]. In prus de prèmius medas in Itàlia e in s'èsteru, in su 1993 at arriciu su Prèmiu Kalinga po sa spainadura sientìfica de s'UNESCO, in su 2002 sa medàllia de oru po sa cultura de sa Repùbblica Italiana e in su 2021 s'onorificèntzia de Cavaliere di gran croce dell'Ordine al Merito della Repubblica italiana.
  • At arriciu seti bortas su telegatto, unu de issus a sa carriera, su 22 gennaxu 2008.
  • Su 3 ladàmini 2010 at arriciu su Prèmiu Spetziali de sa Giuria de su Prèmiu Literàriu Giuseppe Dessì.
  • Is astrònomus Andrea Boattini e Maura Tombelli, dd'ant intitulau s'asteròidi 7197 Pieroangela.
  • Dd'ant dedicau sa Babylonia pieroangelai, molluscu gasteròpodi de su mari Cinesu.[31]
  • Pàdova, tzitadi ligada a Galileo Galilei, dd'at donau sa tzitadinàntzia onorària po su contributu "suu de primori giau a sa spainadura sientìfica".[32]
  • Fintzas Torinu, sa tzitadi sua de nàscida, su 23 ladàmini 2017, at decìdiu de ddi donai sa tzitadinàntzia onorària po essi "sa cunfirma bia de sa traditzioni sientìfica de sa tzitadi" e po ai contribuiu cun sa carriera professionali cosa sua a amanniai "sa cultura e su connoscimentu de is italianus fintzas cun su mèdiu televisivu".[33]
  • In su 2018 arricit in prus su prèmiu Torinesu de s'Annu 2017, assinniau de sa Càmara de cumèrtziu de Torinu, "Po ai rapresentau su stili torinesu de su impènniu e de sa passioni po su traballu".[34]

Programas televisivus modìfica

  • Telegiornale (Programma Nazionale, 1954-1975; Secondo Programma, 1961-1975; Rete 1, Rete 2, 1975-1976)
  • Il futuro nello spazio (Programma Nazionale, 1968)
  • Destinazione uomo (Programma Nazionale, 1971)
  • Da zero a tre anni (Programma Nazionale, 1971)
  • Dove va il mondo? (Programma Nazionale, 1971)
  • Nel buio degli anni luce (Programma Nazionale, 1971)
  • TG2 (Rete 2, 1976-1981)
  • Indagine sulla parapsicologia (Rete 1, 1978)
  • Nel cosmo alla ricerca della vita (Rete 1, 1980)
  • Quark (Rete 1, 1981-1982; Rai 1, 1983-1989)
  • Quark in pillole (Rai 1, 1983)
  • Il mondo di Quark (Rai 1, 1984-1994)
  • Quark Economia (Rai 1, 1986)
  • Serata Marte (Rai 1, 1988)
  • La macchina meravigliosa (Rai 1, 1990)
  • Serata Oceano (Rai 1, 1991)
  • Quark Speciale (Rai 1, 1992)
  • Quark Europa (Rai 1, 1992)
  • Enciclopedia di Quark (Rai 1, 1993)
  • Il pianeta dei dinosauri (Rai 1, 1993)
  • Serata Quark (Rai 1, 1994)
  • Superquark (Rai 1, dal 1995)
  • Speciale Superquark (Rai 1, 1997-2015)
  • Viaggio nel cosmo (Rai 1, 1998)
  • Domenica in (Rai 1, 1999-2000)
  • Ulisse - Il piacere della scoperta (Rai 3, 2000-2018) autori sceti
  • Quark Atlante (Rai 1, dal 2001)
  • Superquark musica (Rai 1, 2018)
  • Superquark natura (Rai 1, dal 2018)
  • Quella notte sulla Luna (Rai 1, 2019)
  • Superquark+ (RaiPlay, dal 2019)
  • Prepararsi al futuro (Rai Premium, 2020)
  • Speciale Ulisse - Un pianeta meraviglioso - Il futuro da salvare (Rai 1, 2021)
  • E il mare come sta? (RaiPlay, 2021)

Videografia modìfica

VHS modìfica

  • Videoenciclopedia della natura (1991)
  • Viaggio nel mondo degli animali (1992)

DVD modìfica

  • La grande Storia dell'Uomo, 27 DVD, RaiTrade-RCS, (2008)
  • Viaggio nella Scienza, 30 DVD, Rai Trade-RCS, (2009)
  • Capolavori delle grandi civiltà, 30 DVD, Rai Trade-RCS, (2010-2011)
  • Antico Egitto-Antica Roma, 30 DVD, Rai Eri-RCS, (2012)
  • Il Cosmo. Alla scoperta dell'universo, 30 DVD, Rai Eri-RCS, (2013-2014)

Òperas modìfica

  • L'uomo e la marionetta. Il comportamento quotidiano visto attraverso i condizionamenti biologici, Milano, Garzanti, 1972.
  • Da zero a tre anni. La nascita della mente, Milano, Garzanti, 1973; Milano, Oscar Mondadori, 2000.
  • La vasca di Archimede, Milano, Garzanti, 1975.
  • Nel buio degli anni luce, Milano, Garzanti, 1977.
  • Viaggio nel mondo del paranormale. Indagine sulla parapsicologia, Milano, Garzanti, 1978; Milano, Oscar Mondadori, 2000.
  • Intervista sulla materia dal nucleo alle galassie, intervista a Edoardo Amaldi, Roma-Bari, Laterza, 1980.
  • Nel cosmo alla ricerca della vita, Milano, Garzanti, 1980.
  • Viaggi nella scienza. Il mondo di Quark, Milano, Garzanti, 1982.
  • La macchina per pensare. Alla scoperta del cervello, Milano, Garzanti, 1983.
  • Alfa & Beta. Dalle stelle all'intelligenza. Mille risposte sulla scienza in un dialogo a briglia sciolta, Milano, Vallardi, 1984; Milano, Oscar Mondadori, 2001.
  • Quark Economia. Per capire un mondo che cambia, Milano, Garzanti, 1986.
  • cun Pietro Motta, Viaggio nel corpo umano, Milano, Garzanti, 1986.
  • cun Alberto Angela, La straordinaria storia dell'uomo. Indizio per indizio un'investigazione sulle nostre origini, Milano, A. Mondadori, 1989, ISBN 88-04-33188-7
  • con Lorenzo Pinna, Atmosfera. Istruzioni per l'uso, Milano, A. Mondadori, 1990, ISBN 88-04-34167-X
  • cun Lorenzo Pinna, Oceano. Gigante addormentato, Milano, A. Mondadori, 1991, ISBN 88-04-35270-1
  • cun Alberto Angela, La straordinaria storia della vita sulla Terra. Diario di un viaggio lungo quattro miliardi di anni, Milano, A. Mondadori, 1992, ISBN 88-04-35271-X
  • cun Carlo Rubbia, Edoardo Amaldi. Scienziato e cittadino d'Europa, Milano, Leonardo Periodici, 1992, ISBN 88-355-0233-0
  • cun Alberto Angela, Il pianeta dei dinosauri. Quando i grandi rettili dominavano il mondo, Milano, A. Mondadori, 1993, ISBN 88-04-37682-1
  • I misteri del sonno. Nuove scoperte sul versante notturno della nostra vita, Milano, A. Mondadori, 1994, ISBN 88-04-35272-8
  • cun Alberto Angela, Dentro il Mediterraneo, Milano, A. Mondadori, 1995, ISBN 88-04-39369-6
  • cun Giuliano Toraldo di Francia, Dialoghi di fine secolo. Ragionamenti sulla scienza e dintorni, Firenze, Giunti, 1996, ISBN 88-09-20838-2
  • cun Alberto Angela, La straordinaria avventura di una vita che nasce. Nove mesi nel ventre materno, Roma-Milano, Eri-A. Mondadori, 1996, ISBN 88-04-40505-8
  • cun Alberto Angela e Alberto Luca Recchi, Squali, Milano, A. Mondadori, 1997, ISBN 88-04-42907-0
  • cun Alberto Angela, Viaggio nel Cosmo. Alla scoperta dei misteri dell'Universo, Roma-Milano, RAI-ERI-A. Mondadori, 1997, ISBN 88-04-40178-8
  • Viaggio nella scienza, Roma-Novara, la Repubblica-Istituto geografico De Agostini, 1997.
  • Viaggio nel mondo degli animali, Roma-Novara, la Repubblica-Istituto geografico De Agostini, 1998.
  • Raccontare la scienza, Milano, Pratiche, 1998, ISBN 88-7380-461-6
  • cun Alberto Angela e Giuseppe Pederiali, Il paesaggio che verrà, Modena, F. C. Panini, 2000, ISBN 88-8290-207-2
  • Premi & punizioni. Alla ricerca della felicità, Milano, A. Mondadori, 2000, ISBN 88-04-45854-2
  • cun Alberto Angela e Alberto Luca Recchi, Milano, Mostri marini, A. Mondadori, 2001, ISBN 88-04-48105-6
  • Videoenciclopedia dei ragazzi, curatela, 8 voll., Roma, A. Curcio, 2004.
  • Ti amerò per sempre. La scienza dell'amore, Roma-Milano, RAI-ERI-A. Mondadori, 2005, ISBN 88-04-51490-6
  • cun Lorenzo Pinna, Milano, La sfida del secolo. Energia. 200 domande sul futuro dei nostri figli, A. Mondadori, 2006, ISBN 88-04-56071-1
  • cun Lorenzo Pinna, Milano, Perché dobbiamo fare più figli. Le impensabili conseguenze del crollo delle nascite, A. Mondadori, 2008, ISBN 978-88-04-58094-2
  • A cosa serve la politica?, Milano, Mondadori, 2011, ISBN 978-88-04-60776-2.
  • cun Alessandro Barbero, Dietro le quinte della Storia. La vita quotidiana attraverso il tempo, Milano, Rizzoli, 2012, ISBN 978-88-17-06147-6.
  • Viaggio dentro la mente. Conoscere il cervello per tenerlo in forma, Milano, Mondadori, 2014, ISBN 978-88-04-64063-9.
  • Tredici miliardi di anni. Il romanzo dell'Universo e della Vita, Milano, Mondadori, 2015, ISBN 978-88-04-65119-2.
  • Il mio lungo viaggio. 90 anni di storie vissute, Milano, Mondadori, 2017, ISBN 978-8804663355

Tzitadinàntzias onoràrias modìfica

  • Tzitadinàntzia onorària de sa Tzitadi de Pàdova. Pàdova, 23 friaxu 2016
  • Tzitadinàntzia onorària de sa Tzitadi de Torinu. Torinu, 12 donniasantu 2017[35]
  • Tzitadinàntzia onorària de sa Comuna de Montelupo Fiorentinu, 14 argiolas 2018
  • Tzitadinàntzia onorària de sa Tzitadi de Vercelli. Vercelli, 15 abrili 2019

Riferimentus modìfica

  1. (IT) Simona Ravizza, Sono del '28 e guido bene, più pericolosi i ragazzi, in Corriere della Sera, 1 trìulas 2010, p. 27. URL consultadu su 12 làmpadas 2021 (archiviadu dae s'url originale su 2 nadale 2012).
  2. (IT) Addio a Piero Angela, il divulgatore scientifico è morto a 93 anni, in Il Secolo XIX, 13 austu 2022. URL consultadu su 13 austu 2022 (archiviadu dae s'url originale su 13 austu 2022).
  3. (IT) Adnkronos, È morto Piero Angela, aveva 93 anni: ha portato la scienza in tv, in Adnkronos, 13 austu 2022. URL consultadu su 13 austu 2022.
  4. (IT) Attilio Romita, Piero Angela ospite al Tg1 [ligàmene interrùmpidu], in TG1, 22 nadale 2008. URL consultadu su 25 nadale 2008.
  5. (IT) Silvia Fumarola, Angela: "Lavorare è l'unico modo per non invecchiare", in repubblica.it, 24 nadale 2013. URL consultadu su 22 ghennàrgiu 2020 (archiviadu dae s'url originale su 9 ghennàrgiu 2014).
  6. (IT) CARLO ANGELA 1875 - 1949, in it.gariwo.net. URL consultadu su 22 ghennàrgiu 2020.
  7. Piero Angela, Viaggi nella scienza, Garzanti, 1985 (1ª ed. 1983), p. 208.
  8. (IT) Gigi Marzullo, Bellidinotte: guerrieri moderni & cavalieri d'altri tempi, Guida Editori, 1999, p. 9, ISBN 8871883047.
  9. (IT) Piero Angela, La macchina per pensare, Garzanti, 1987, pp. 256-257.
  10. (IT) Storia, in liceomassimodazeglio.it. URL consultadu su 22 ghennàrgiu 2020 (archiviadu dae s'url originale su 29 abrile 2016).
  11. Rivista aeronautica, Volume 58, 1982, pag. 87
  12. (IT) Gerlando Gatto, Parla Toni Lama L'epopea dello Swing Club nella Torino degli anni '60 e '70, in online-jazz.net, 18 nadale 2015. URL consultadu su 22 ghennàrgiu 2020.
  13. Alessandra Izzo, Tiziano Tarli, Collaboratore Stefano Disegni, Italian Nightclubbing: Deliri, follie e rock’n’roll negli storici club del Bel Paese, Lit Edizioni, ISBN 8862319711
  14. Marco Basso, Piero Angela suona il jazz, pubblicato su La Stampa dell'11 dicembre 2008
  15. (IT) Piero Angela racconta il jazz di Franco Cerri, in ansa.it, 31 ghennàrgiu 2016. URL consultadu su 22 ghennàrgiu 2020.
  16. (IT) Piero Angela, Da zero a tre anni, Garzanti, 1975, p. 149.
  17. Piero Angela, Viaggi nella scienza, pp. 46-49.
  18. 18.0 18.1 Piero Angela, Viaggi nella scienza, pp. 46-49.
  19. Es. in La Stampa, 31 martzu 1999; in Panorama: Edizioni 1720-1724, Mondadori, 1999, p. 20.
  20. By all means maintain an open mind, but not so open that your brain falls out. (citau comenti provèrbiu in The Skeptical Inquirer, Committee for the Scientific Investigation of Claims of the Paranormal, 2001, vol. 25, p. 67)
  21. (EN) "Keep an open mind – but not so open that your brain falls out", faktoider. URL consultadu su 6 cabudanni 2013.
  22. (IT) Piero Angela nominato "Presidente onorario" del CICAP, in cicap.org. URL consultadu su 23 maju 2016.
  23. "la medicina omeopatica era allo stato priva di riconoscimento scientifico certo" pag. 63 (IT) Sentenza del Tribunale penale di Catania (PDF), in cicap.org. URL consultadu su 22 ghennàrgiu 2020.
  24. (IT) Dottoressa Cinzia Sangrò del Tribunale penale di Catania - Sezione 2 in composizione monocratica, Sentenza nel processo penale contro Piero Angela, imputato del delitto di cui agli artt. 595, comma 3, c.p.,30, commi 4 e 5, 1. 06.08.1990 n. 223 e 13 1. 08.02.1948 n. 47. (PDF), in cicap.org. URL consultadu su 6 maju 2009.
  25. (IT) Maurizio Tortorella in Panorama, Quark batte l'omeopatia, in archivio.panorama.it. URL consultadu su 6 maju 2009 (archiviadu dae s'url originale su 21 santandria 2011).
  26. (IT) Piero Angela annuncia: "Ho scoperto il ritratto di Leonardo in un quaderno", in gonews.it. URL consultadu su 2 maju 2009 (archiviadu dae s'url originale su 28 freàrgiu 2009).
  27. (IT) Zio Paperone & lo svincolo agrostradale (I TL 2437-5) I.N.D.U.C.K.S., in inducks.org. URL consultadu su 12 làmpadas 2021.
  28. (IT) Piero Angela compie 91 anni e "debutta" su Raiplay con Superquark+, in rainews.it, 22 nadale 2019. URL consultadu su 22 ghennàrgiu 2020.
  29. (IT) Piero Angela, rai.it. URL consultadu su 28 làmpadas 2010.
  30. (IT) Piero Angela e la sua nuova laurea: è la dodicesima per il padre di Quark, in open.online, 15 làmpadas 2019. URL consultadu su 6 santandria 2019.
  31. (IT) Babylonia pieroangelai, in gastropods.com. URL consultadu su 22 ghennàrgiu 2020.
  32. (IT) Silvia Quaranta, A Piero Angela la cittadinanza onoraria di Padova, in mattinopadova.gelocal.it, 23 freàrgiu 2016. URL consultadu su 22 ghennàrgiu 2020.
  33. (IT) Torino, cittadinanza onoraria a Piero Angela, in Askanews, 23 santugaine 2017. URL consultadu su 2 làmpadas 2020.
  34. Il Torinese dell'Anno
  35. (IT) Piero Angela cittadino onorario di Torino: "Questa città mi fa sempre battere forte il cuore", in huffingtonpost.it, 12 santandria 2017. URL consultadu su 22 ghennàrgiu 2020 (archiviadu dae s'url originale su 12 santandria 2017).

Ligàminis esternus modìfica