Wikipedia

Arcidiòtzesi de Casteddu

artzidiòtzesi de sa Crèsia Catòlica in Itàlia

S'Arcidiòcesi de Casteddu (in latinu: Archidioecesis Calaritana; in italianu: Arcidiocesi di Cagliari) est una sedi metropolitana de sa Crèsia catòlica in Itàlia, chi fait parti de sa Regioni eclesiàstica de Sardigna.

Sa Catedrali de Casteddu

In su 2016 contaiat 568.600 batiaus subra 581.900 bividoris. De su 2019 est arréssia de s'arcipìscopu Giuseppe Baturi.

Territòriu

modìfica

Su territòriu suu s'estendit subra 4.041 km² e est partziu in 133 parròchias[1], chi apartenint a duas provìncias de sa Sardigna:

 
Su territòriu de s’Artzidiòtzesi in sa Sardigna

Is parròchias funt partzidas in 4 vicarias citadinas (de sa Catedrali, de Santu Lucìferu, de is Santus Pedru e Paulu, de Pirri) e in 10 foranias (de Cuartu, de su Campidanu, de Cabuderra, de Santu Idu, de Patiolla, de Nuràminis, de Mandas, de Deximumannu, de su Gerrei, de Senorbì).

Sedi arciobispali est sa citadi de Casteddu, aundi s'agatat sa Seu de Santa Maria e Santa Cecìlia, fraigada in su sèculu XII e artziada a su rangu de catedrali in su 1258, apustis de sa derruta de Santa Igia.

Sempri in Casteddu dd'est sa Basìlica de Santu Sadurru, sa primu crèsia de sa citadi, sa basìlica de Santa Cruxi (parròchia personali segundu su ritu romanu straordinàriu) e sa Basìlica e santuàriu de Nostra Sennora de Bonària. In Cuartu Sant'Aleni s'agatat sa basìlica de Sant'Aleni Imperadora.

Provìncia eclesiàstica

modìfica

Sa provìncia eclesiàstica de Casteddu cumprendit tres diòcesis sufragàneas:

In su territòriu de sa provìncia eclesiàstica casteddaja funt cumprèndias custas sedis titularis:

  • Sedi titulari de Dòlia (arcidiòcesi de Casteddu);
  • Sedi titulari de Garteddi (diòcesi de Nùgoro);
  • Sedi titulari de Otzana (diòcesi de Nùgoro);
  • Sedi titulari de Sueddi (arcidiòcesi de Casteddu);
  • Sedi titulari de Sulci (diòcesi de Igrèsias).

Stòria

modìfica
 
Basìlica de Santu Sadurru

Sa diòcesi de Casteddu tenit orìginis antigas. Su primu pìscopu podit essi stètiu, segundu sa traditzioni, santu Tenneru, chi at tentu sa càtedra casteddaja de su 70 a su 77 (o 87), fintzas a sa morti (su 13 de cabudanni). Su primu pìscopu de Casteddu documentau in manera stòrica est Cuintàsiu, atestau in su 314. Is pìscopus de Casteddu tenint su tìtulu de arcipìscopus fintzas de su 484, candu est documentau s'arcipìscopu Lucìferu II.

In s'Edadi Mèdia sa giurisditzioni sua s'estendiat in is territòrius de is curadorias de Campidanu, Colostrai, Dèximumannu, Gipi, Nora e Nuràminis.

De su 1420 sa giurisditzioni cosa sua s'est amanniada a sa diòcesi suprimia de Sueddi, de su 1495 a sa diòcesi de Garteddi, de su 1503 a sa diòcesi de Dòlia e de su 1506 a sa diòcesi de Sulci.

In is sèculus imbenientis calincuna diòtzesi ant otentu torra s'autonomia: in su 1824 un'ala de sa diòcesi de Sueddi at costituiu sa diòcesi de Ogiastra, oindii diòcesi de Lanusèi; sa diòcesi de Igrèsias est stètia pesada torra in su 1763 in su territòriu chepari a sa diòcesi de Sulci; sa diòcesi de Garteddi est stètia torrada a pesai in su 1779 cun sedi in Nùgoro.

S'arcidiòcesi de Casteddu est stètia abbisitada de papa Pàulu VI su 24 de abrili 1970; de papa Giuanni Pàulu II su 19 e su 20 de mes'e ladàmini 1985; de papa Beneditu XVI su 7 de cabudanni 2008, in su de centu annus de sa proclamatzioni de Nosta Sennora de Bonària che patrona manna de sa Sardigna; de papa Franciscu su 22 de cabudanni 2013.

Santu patronu

modìfica
 
Sant'Efis in su simulacru de G.A. Lonis.

Su patronu de s'Arcidiòcesi e de sa provìncia eclesiàstica est sant'Efis màrtiri (Elia in Antiochia, 250 – Nora, 15 de gennàrgiu 303). Su cultu suu est meda spainau in totu sa Sardigna e pruschetotu in Casteddu aundi est stètiu postu in presoni e innui oindii surgit sa crésia sua, in su bixinau de Stampaxi.

Cronotassi de is pìscamos

modìfica

De is pìscopus fintzas a Lucìferu II funt ammentaus in manera stòrica sceti Cuintàsiu, Lucìferu I e forsis Tènneru; de custu si cunserbat sa traditzioni in su nomini de unu bixinau casteddaju.

  • Santu Tènneru † (70 - 77 o 87 mortu) (?)
  • Santu Linu † (210) (?)
  • Santu Giovenali † (303) (?)
  • Cuintàsiu † (mentovau in su 314)
  • Protògenu de Casteddu ? † [2]
  • Santu Lucìferu I † (antis de su 354 - 370 mortu)
  • Giustu II † (371) (?)
  • Omodeu † (412) (?)
  • Lucìferu II † (mentovau in su 484)
  • Primàsiu † (mentovau in su 518/519)
  • Santu Severu I † (530) (?)
  • Tomasu I ? † (antis de su 591)[3]
  • Gennaru † (antis de làmpadas 591 - apustis de cabudanni 603 mortu)
  • Anònimu (Romanu ?) † (mentovau in su 626)
  • Diodatu † (? - 649 mortu)
  • Giustinu † (649 - ?)
  • Citonatu I † (antis de su 680 - apustis de su 685/686)[4]
  • Anònimu (Valente ?) † (mentovau in su 692)
  • Marianu I (mentovau in su 778) (?)
  • Tomasu II † (mentovau in su 787)
  • Arsèniu I † (843)
  • Giuanni I † (847 - 855)
  • Arsèniu II † (segundu metadi de su sèculu IX)
  • Anteru † (sèculu IX) (?)
  • Citonatu II † (mentovau in su 964)
  • Umbertu † (1017 - 1040 mortu) (?)
  • Alfredu o Gualfredu † (antis de su 1073)
  • Giagu † (1075 - 1089)
  • Lambertu † (mentovadu in su 1089)
  • Ugu † (acanta de 1089 - acanta de 1090)
  • Beneditu † (1090 - 1100) (?)
  • Gualfredu † (mentovau in su 1112)
  • Gullielmu I † (1119 - 1126)
  • Pedru † (mentovau in su 1126)
  • Costantinu † (mentovau in su 1141)
  • Bonato † (mentovadu in su 1163)
  • Ricu † (in antis de su 1183[5] - 1217)
  • Marianu de Sulci † (27 martzu 1218 - 1226)
  • Anònimu (Sutrino ?) † (mentovadu in su 1233)
  • Anònimu † (mentovadu in su 1235)
  • Leonardo de Roma † (1237 - 1250)
  • Domenigu † (1250 - 1255) (?)
  • Anònimu † (mentovadu in su 1257)
  • Ugone † (1260 - 1276 mortu)
  • Pecci Ranieri † (1276 dimesso)
  • Gallo † (27 santandria 1276 - 1281)
  • Biagio † (1281 - 1287) (?)
  • Percivalle de Comitibus † (21 ghennàrgiu 1290 - 1295)
  • Giacomo de s'Abate † (20 cabudanni 1295 - 1298 mortu)
  • Ranuccio, O.Min. † (8 santandria 1299 - 1322)
  • Gioannello † (1322 - 1331)
  • Gondisalvo Bonihominis † (9 austu 1331 - 1341)
  • Gullielmu II de Poblet, O.Cist. † (10 freàrgiu 1341 - 1342)
  • Sebastiano † (11 nadale 1342 - 1344)
  • Gullielmu III, O.S.A. † (20 santugaine 1344 - 1348)
  • Pietro Cescomes, O.Cist. † (5 santandria 1348 - 1352)
  • Giovanni Graziani † (18 maju 1352 - 1354 mortu)
  • Giovanni de Aragona, O.Min. † (12 freàrgiu 1354 - 1369)
  • Bernardo, O.Min. † (8 austu 1369 - 1398 mortu)
  • Diego † (1386 - in antis de su 1400)
  • Giovanni † (1400 - in antis de su 1403 mortu)
  • Antonio Dexart, O. de M. † (21 freàrgiu 1403 - 1413)
  • Giacomo Massaguer † (1414)
  • Pietro Spinola, O.S.B. † (8 santugaine 1414 - 1422 mortu)
  • Giovanni Fabri, O.Carm. † (10 maju 1423 - 1440 dimesso)
  • Matteo Jofre † (29 ghennàrgiu 1440 - 1460)[6]
  • Francesco de Ferrer † (27 nadale 1460 - 13 freàrgiu 1467 nominadu pìscamu de Maiorca)
  • Ludovico Fenollet † (13 freàrgiu 1467 - 27 ghennàrgiu 1468 nominadu pìscamu de Anglona)
  • Antonio Baragues, O.P. † (1469 o 1471 - 1472 mortu)
  • Gabriele Serra, O.Cist. † (13 ghennàrgiu 1472 - 1484 mortu)
  • Pietro Pilares, O.P. † (13 trìulas 1484 - 1513 dimesso)
  • Giovanni Pilares † (9 ghennàrgiu 1514 - 1521 mortu)
  • Jerónimo Vilanova † (25 santugaine 1521 - 1534 mortu)
  • Domenico Pastorello, O.F.M.Conv. † (13 santandria 1534 - santugaine 1547 mortu)
  • Baltasar de Heredia, O.P. † (31 austu 1548 - 21 abrile 1558 dimesso)
  • Antonio Paragües Castillejo, O.S.B. † (4 santandria 1558 - belle 1572 mortu)
  • Angelo de Pàdova, O.S.A. † (1573 - 1573 mortu)
  • Francisco Pérez † (29 martzu 1574 - 28 santugaine 1577 mortu)
  • Gaspare Vincenzo Novella † (6 santugaine 1578 - 24 austu 1586 mortu)
  • Francesco de Badde † (27 abrile 1587 - 1595 mortu)
  • Alfonso Laso Sedeño † (7 freàrgiu 1596 - 1º nadale 1604 nominadu archipìscamu de Maiorca)
  • Francisco de Esquivel † (20 làmpadas 1605 - 21 nadale 1624 mortu)[7]
  • Lorenzo Nieto, O.S.B. † (1625 - 1626 mortu)[8]
  • Ambrogio Machin, O. de M. † (20 cabudanni 1627 - 23 santugaine 1640 mortu)
  • Bernardo de Sa Cabra † (13 ghennàrgiu 1643 - 23 nadale 1655 mortu)
  • Pietro Vico † (27 austu 1657 - in antis de su 19 santugaine 1676 mortu)
  • Diego Benidora Fernández de Angulo, O.F.M. † (19 santugaine 1676 - 11 ghennàrgiu 1683 nominadu pìscamu de Avila)
  • Antonio de Vergara, O.P. † (13 santandria 1683 - 1º santugaine 1685 nominadu pìscamu de Zamora)
  • Antonio Diaz de Aux, O. de M. † (18 martzu 1686 - 28 trìulas 1689 mortu)
  • Francesco de Sobre Casas, O.P. † (12 nadale 1689 - 4 ghennàrgiu 1698 mortu)
  • Bernardo de Cariñena, O. de M. † (5 santugaine 1699 - 25 nadale 1722 mortu)
  • Raulo Costanzo Falletti † (16 nadale 1726 - 1º ghennàrgiu 1748 mortu)
  • Giulio Cesare Gandolfi † (1º abrile 1748 - làmpadas 1758 mortu)
  • Tommaso Ignazio Natta, O.P. † (4 abrile 1759 - 27 làmpadas 1763 retiradu)
  • Giuseppe Agostino Delbecchi, Sch.P. † (18 trìulas 1763 - 1º abrile 1777 mortu)
  • Vittorio Filippo Melant, O.P. † (1º làmpadas 1778 - 24 trìulas 1797 nominadu archipìscamu, tìtulu personale, de Novara)
  • Diego Gregorio Cadello † (29 ghennàrgiu 1798 - 5 trìulas 1807 mortu)
    • Sede vacante (1807-1819)
  • Nicolò Navoni † (29 martzu 1819 - 22 trìulas 1836 mortu)
  • Antonio Raimondo Tore † (2 santugaine 1837 - martzu 1840 mortu)
  • Emanuele Marongiu Nurra † (23 maju 1842 - 12 cabudanni 1866 mortu)
  • Giovanni Antonio Balma, O.M.V. † (27 santugaine 1871 - 5 abrile 1881 mortu)
  • Vincenzo Gregorio Berchialla, O.M.V. † (4 austu 1881 - 13 santugaine 1892 mortu)
  • Paolo Giuseppe Maria Serci Serra † (16 ghennàrgiu 1893 - 18 cabudanni 1900 mortu)
  • Pietro Balestra, O.F.M.Conv. † (17 nadale 1900 - 1º maju 1912 mortu)
  • Francesco Rossi † (9 abrile 1913 - 15 nadale 1919 nominadu archipìscamu de Ferrara)
  • Ernesto Maria Piovella, O.SS.C.A. † (8 martzu 1920 - 18 freàrgiu 1949 mortu)
  • Paolo Botto † (1º austu 1949 - 2 maju 1969 dimesso)[9]
  • Sebastiano Baggio † (23 làmpadas 1969 - 26 freàrgiu 1973 nominau prefetu de sa Cungregatzioni po is pìscopus)
  • Giuseppe Bonfiglioli † (17 abrile 1973 - 11 freàrgiu 1984 retiradu)
  • Giovanni Canestri † (22 martzu 1984 - 6 trìulas 1987 nominadu archipìscamu de Gènova-Bobbio)
  • Ottorino Pietro Alberti † (23 santandria 1987 - 20 làmpadas 2003 retiradu)
  • Giuseppe Mani (20 làmpadas 2003 - 25 freàrgiu 2012 retiradu)
  • Arrigo Miglio (25 freàrgiu 2012 - 16 santandria 2019 retiradu)
  • Giuseppe Baturi, de su 16 santandria 2019

Statìsticas

modìfica

S'arcidiòcesi in su 2016 cun una populatzioni de 581.900 personas contaiat 568.600 batiaus, chi currispondint a su 97,7% de su totali.

annu populatzioni predis diàconus religiosus parròchias
batiaus súma % númuru secularis arregularis batiaus po predi òminis fèminas
1948 310.000 310.194 99,9 226 152 74 1.371 112 524 86
1958 345.083 345.583 99,9 304 178 126 1.135 196 910 95
1970 448.000 449.321 99,7 371 214 157 1.207 218 1.051 114
1980 496.150 518.349 95,7 384 210 174 1.292 240 1.033 125
1990 539.000 551.617 97,7 384 194 190 1.403 6 246 976 133
1999 540.000 559.825 96,5 308 193 115 1.753 21 140 878 132
2000 530.000 557.460 95,1 344 196 148 1.540 27 173 870 133
2001 531.000 556.941 95,3 358 186 172 1.483 29 211 848 133
2002 530.000 551.708 96,1 382 199 183 1.387 32 226 870 133
2003 522.000 547.352 95,4 327 200 127 1.596 31 163 828 133
2004 550.000 560.583 98,1 345 201 144 1.594 29 181 804 133
2006 562.251 563.251 99,8 320 191 129 1.757 30 162 940 133
2010 567.615 572.615 99,1 247 205 42 2.298 37 99 820 133
2013 575.000 583.365 98,6 371 201 170 1.549 38 227 810 135
2016 568.600 581.900 97,7 320 188 132 1.776 43 188 810 133

Referèntzias

modìfica
  1. ↑ (EN) parrocchie map 20, in parrocchie map 20. URL consultadu su 10 freàrgiu 2024.
  2. ↑ Mentovau de stòricus e studiaus de su logu cummenti pìscopu de Sardigna; in beridadi fiat pìcsopu de Sardica. Cfr. Cappelletti, Le Chiese d'Italia della loro origine sino ai nostri giorni, vol. XIII, p. 49.
  3. ↑ Pìscopu mentovau in una lìtera de papa Gregori I a Gennaru de Casteddu cumenti fundadori de unu xenodochium. Su papa non mentovat ni s'època, ni sa sedi innui custu Tomasu fiat pìscopu, ni su logu de su xenodochium. Is stòricus dd'ant fatu che pìscopu de Casteddu, antis de Gennaru. Cfr. Charles Pietri, Luce Pietri (ed.), Prosopographie chrétienne du Bas-Empire. 2. Prosopographie de l'Italie chrétienne (313-604), École française de Rome, Roma 1999, p. 2196 (Thomas 8).
  4. ↑ (IT) CITONATO - Treccani, in Treccani. URL consultadu su 10 freàrgiu 2024.
  5. ↑ Corrado Zedda - Raimondo Pinna, 1183 l'anno della concordia. Il compromesso tra Ricco, arcivescovo di Cagliari e Austorgio, abate di San Vittore di Marsiglia, in Archivio Storico Giuridico Sardo di Sassari, 18 (2013), pp. 1-47.
  6. ↑ Eubel mentovat unu pìscopu, Tomasu, ammentau in su 1449.
  7. ↑ Gams.
  8. ↑ Trasfertu de sa sedi de Aristanis; perou in sa bolla de nòmina de su sighidori suu a cudda sedi, Gavino Magliano, nc'est scritu chi sa sedi est abarrada baganti po sa morti de Nieto. Podit essi chi sa nòmina de Nieto a Casteddu no at tentu arresultau perunu. Est beru chi Nieto s'est mortu in Aristanis e, nel tempo, il suo decesso fu confuso con quello altrettanto repentino del suo conterraneo turritano e predecessore Antonio Canopolo (cfr. Marcello Derudas, Il Convitto Nazionale Canopoleno di Sassari. Una finestra aperta su quattrocento anni di storia, Sassari, Carlo Delfino, 2018, pp. 45-46 e n. 75. ISBN 978-88-9361-071-1).
  9. ↑ Nominato arcivescovo titolare, titolo personale, di Risinio.
Bogadu dae "https://sc.wikipedia.org/w/index.php?title=Arcidiòtzesi_de_Casteddu&oldid=183079"