Wikipedia

Navigadore web

Navigadore in lìnia pro bisitare giassos in lìnia
Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Unu navigadore web, (fintzas browser) est un'aplicatzione pro bisitare giassos (o sitos) web. Cando un'impitadore pedit una pàgina web dae unu giassu, su navigadore leat is archìvios suos dae unu serbidore web e ammustrat sa pàgina in s'ischermu de s'impitadore. Is navigadores s'impreant in tipos vàrios de dispositivu, comente elaboradores de iscrivania, portàtiles, tauleddas e telefoneddos. In su 2020, unu nùmeru carculadu de 4.9 milliardos de persones ant impreadu unu navigadore.[1] Su prus navigadore impreadu est Google Chrome, cun una cuota de mercadu globale de su 65% in totu is dispositivos, sighidu dae Safari cun su 18%.[2]

Unu navigadore (Safari) ammustrende una pàgina web

Unu navigadore no est sa pròpiu cosa de unu motore de chirca, mancari is suas cosas siant bortas medas confùndidas.[3][4] Unu motore de chirca est unu situ web chi frunit ligòngios a àteros sitos. Comente si siat, pro s'acapiare a su serbidore de unu situ e nde bìdere is pàginas, s'impitadore bolet unu navigadore installadu.[5] Is unos cantu cuntestos tècnicos, a su navigadore ddi narant "user agent."

Funtziones modìfica

Navigatzione a sa Wikipedia in inglesu impreende unu navigadore (Firefox)

Sa punna de unu navigadore est sa de pigare su cuntènnidos dae su World Wide Web o dae s'ispàtziu de archìviu de su dispositivu de s'impitadore e de dd'ammustrare in s'ischermu suo.[6] Custu protzessu incumentzat cando s'impitadore introduet un'indiritzu (URL, Uniform Resource Locator), comente https://en.wikipedia.org/, in su navigadore. Is URL impreant agiumai semper su protocollu HTTP (Hypertext Transfer Protocol), chi istabilit is règulas pro su trasferimentu de is datos. Si s'URL impreat su modu seguru (HTTPS), sa connessione intre su navigadore e su serbidore web est codificada, cun sa punna de garantire sa seguresa de sa comunicatzione e sa privatesa de s'informatzione.[7]

Is pàginas de sòlitu cuntenent ligòngios ipertestuales a àteras pàginas e risorsas. Ònnia ligòngiu cuntenet un'URL e cando si clicat o tocat, su navigadore passat a sa resursa noa. Sa parte manna de is navigadores impreat una cache interna pro redùsere su tempus de carrigamentu pro bìsitas mùltiplas a sa pròpiu pàgina.[8] Sa cache riguardat is elementos isceti pro su tempus istabilèssidu dae su serbidore web is su messàgiu HTTP de risposta.[9]

Istòria modìfica

Su primu navigadore, chi ddi naraiant WorldWideWeb, est istadu creadu in su 1990 dae Sir Tim Berners-Lee.[10][11] Issu a pustis at pedidu a Nicola Pellow de iscrìere su primu navigadore testuale, chi ammustraiat is pàginas web in unu terminale.[12] Su navigadore Mosaic est istadu publicadu in su 1993, e est su primu chi at ganadu popularidade de massa.[13][14] S'interfache de impitadore gràfica annoadora sua, at fatu su World Wide Web fàtzile de navigare e duncas prus atzessìbile pro s'impitadore mèdiu e custu at donadu s'incumentzu a su boom de Internet de is annos 90, cando su web est crèschidu a sa lestra.[14] Marc Andreessen, sa ghia de s'iscuadra de Mosaic, at abertu s'azienda sua, Netscape, chi in su 1994 at publicadu su navigadore suo influentzadu dae Mosaic, Netscape Navigator. Netscape est essidu in pagu tempus su prus navigadore web populare.[15]

Microsoft at publicadu sa primu versione de Internet Explorer in su 1995, incumentzende una gherra de navigadores cun Netscape. In pagos annos, Microsoft at ganadu una positzione dominadora in su mercadu se is navigadores pro duas resones: Internet Explorer fiat distribuidu in pari cun Microsoft Windows, su prus sistema operativu impreadu e duncas fiat in donu e chene lìmites de impreu. Sa cuota de mercadu de Internet Explorer at tocadu su bicu de su 95% me is primos annos 2000.[16] In su 1998, Netscape at aviadu sa chi est essida Mozilla Foundation pro creare unu navigadore nou, impreende su mòlliu de su còdighe abertu. Custu traballu s'est evolutzionadu in su navigadore Firefox, publicadu dae Mozilla in su 2004. Sa cuota de Firefox at tocadu su 32% in su 2010.[17] Apple at publicadu su navigadore suo Safari in su 2003. Safari abarrat su navigadore dominadore me is dispositivos Apple, mancari non siat populare meda me is àteros.[18]

Google at presentadu su navigadore suo Chrome in su 2008, chi nd'at leadu a pagu a pagu sa cuota de mercadu a Internet Explorer e est essidu su prus navigadore populare in su 2012.[19][20] De in cue a in antis est abarradu su navigadore dominadore.[2] Dae su 2015, Microsoft at cambiadu Internet Explorer cun Edge pro Windows 10.[21] Dae is primos annos 2000, is navigadores ant ammanniadu su suportu issoro a HTML, CSS, JavaScript, e a is funtziones multimediales. Una resone est sa de permìtere sitos web prus sofisticados (aplicatziones web); un'àtera est sa possibilidade de iscarrigare cuntènnidos chi bolent unu flussu intensu de datos, comente su streaming, gràtzias a s'ismànniu de sa connetividade a banda larga.

Navigadores modìfica

A die de mese de ledàmene 2023, su prus navigadore impreadu in totu su mundu est Google Chrome, cun una cuota de su 65% in totu is dispositivos.[2] Google Chrome est basadu a subra de su progetu lìberu Google Chromium,[22] e est unu cumponente de importu de su sistema operativu ChromeOS. Safari, navigadore de Apple, est su segundu cun su 18%[2] e Microsoft Edge est su segundu in dispositivos de iscrivania e predefinidu in Windows 10 e 11[21]. Safari est basadu a subra de WebKit e est su navigadore predefinidu in cumputeras Mac.[23] Mozilla Firefox est su de tres navigadores prus populares in ambiente de iscrivania e est programma lìberu.[24]

Unos cantu navigadores alternativos ant ganadu preferèntzias pro is possibilidades de personalizatzione e de riservadesa issoro.[25] Calicunu de issos tenent fintzas blocos integrados de sa publitzidade.[25] Esempros sunt Brave, Epic, Maxthon, and Opera.[25] Tor Browser permitit s'atzessu a sa retze anònima Tor.[25] Tor donat atzessu fintzas a su web iscuru, tzifrende prus bortas su tràficu pro sa riservadesa.[25] Is navigadores alternativos tenent una cuota pitica, cumparados cun is printzipales. Pro esempru, Opera est su navigadore alternativu prus impreadu cun una cuota de su 2,49% in su mese de ledàmene de su 2022.[2]

Funtziones modìfica

 
Navigadore pro telefoneddu ammustrende una pàgina de Wikipedia

Is prus navigadores populares tenent funtziones a cumone. Pro esempru, registrant sa cronologia (o istòria) de navigatzione, semper chi s'impitadore non dda istudet o impreet su modu de navigatzione privada. Permitint fintzas de ammentare sitos comente sinna-libros, de personalizare su navigadore cun estensiones e de ammentare is craes de atzessu.[26] Unos cantu de issos frunint fintzas servìtzios de sincronizatzione e atzessibilidade.[27][28][29] Mancari is navigadores pro dispositivos mòbiles tèngiant funtziones chi si simìgiant a is de iscrivania, pro neghe de is limitatziones de is ischermos a totu s'interfache depet èssere prus simpre.[30] Sa diferèntzia est manna pro is impitadores chi acostumant a impreare is acurtziaduras pro tastera.[31] Is navigadores prus populares pro iscrivania tenent fintzas trastos de isvilupu web, chi permitint de ispiculitare is operatziones de sa pàgina web.[32]

Seguresa modìfica

Is navigadores web sunt un'obietivu fitianu pro is hacker, chi isfrutant istampos de seguresa pro furare informatziones, distrùere archìvios, e fàghere àteros dannos. Is produtores de navigadores arràngiant a fitianu custos istampos, duncas is impitadores diant a dèpere annoare is programmas a fitianu.

Violatziones de sa seguresa de su navigadore serbint de sòlitu a inghiriare is protetziones pro ammustrare publitzidade a cumparsa,[33] regollende datos personales, pro marketing digitale o pro furas de identidade, sighidura de sitos web o s'anàlisi web de un'impitadore contras sa voluntade sua impreende trastos comente pixel-ispia, Clickjacking, Likejacking (cando s'obietivu s'obietivu est su tastu "M'agradat" de Facebook),[34][35][36][37] cookie, cookie zombie o cookie Flash (Local Shared Objects o LSO);[38]  installende programmas cun pubitzidade (adware), virus, spyware o àteros malware includidos programas chi permitint furas de contos de banca impreende atacos de tipu man-in-the-browser.

Riferimentos modìfica

  1. ↑ World Internet Users Statistics and 2019 World Population Stats, in www.internetworldstats.com. URL consultadu s'11 santandria 2019.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 Current browser market share, StatCounter. URL consultadu su 10 santugaine 2022.
  3. ↑   (EN) What is a Browser?.
  4. ↑ What is the difference between the internet, browsers, search engines and websites?, Mozilla, 17 làmpadas 2021.
    «Let’s start by breaking down the differences between the internet, browsers, search engine, and websites. Lots of us get these four things confused with each other.».
  5. ↑ D. Manasa, Difference Between Search Engine and Browser, in differencebetween.net, 19 trìulas 2011.
  6. ↑ What Is the Purpose of a Web Browser?, in reference.com, 4 austu 2015.
  7. ↑ What is HTTP and how does it work? Hypertext Transfer Protocol Definition, in WhatIs.com.
  8. ↑ Definition of browser cache, PC Magazine.
  9. ↑ Yorgos Fountis, How does the browser cache work?, in pressidium.com, 4 maju 2017. URL consultadu su 19 freàrgiu 2020.
  10. ↑ Tim Berners-Lee: WorldWideWeb, the first Web client, World Wide Web Consortium.
  11. ↑ William Stewart, Web Browser History, in livinginternet.com (archiviadu dae s'url originale su 20 ghennàrgiu 2011).
  12. ↑ James Gillies e R. Cailliau, How the Web was Born: The Story of the World Wide Web, Oxford University Press, 2000, pp. 6, ISBN 0192862073.
  13. ↑ (EN) April 22, 1993: Mosaic Browser Lights Up Web With Color, Creativity, in Wired. URL consultadu su 1º maju 2023.
  14. ↑ 14.0 14.1 Bloomberg Game Changers: Marc Andreessen, Bloomberg, 17 maju 2011. URL consultadu su 7 nadale 2011.
  15. ↑ Larry Enzer, The Evolution of the Web Browsers, in Monmouth Web Developers, 31 austu 2018. URL consultadu su 31 austu 2018 (archiviadu dae s'url originale su 31 austu 2018).
  16. ↑ Loren Baker, Mozilla Firefox Internet Browser Market Share Gains to 7.4%, in Search Engine Journal, 24 santandria 2004.
  17. ↑ Nick Routley, Internet Browser Market Share (1996–2019), in Visual Capitalist, 20 ghennàrgiu 2020. URL consultadu su 4 santandria 2021.
  18. ↑ StatCounter August 2011 data, in gs.statcounter.com. URL consultadu s'8 maju 2021.
  19. ↑ Internet Explorer usage to plummet below 50 percent by mid-2012 (JPG), in Digital Trends, 3 cabudanni 2011.
  20. ↑ StatCounter April-May 2012 data, in gs.statcounter.com. URL consultadu s'8 maju 2021.
  21. ↑ 21.0 21.1 The future of Internet Explorer on Windows 10 is in Microsoft Edge, in Windows Experience Blog, 19 maju 2021. URL consultadu su 4 santandria 2021.
  22. ↑ Google Chrome and ChromeOS Additional Terms of Service, in www.google.com. URL consultadu su 17 santandria 2022.
  23. ↑ Ryan Ariano, How to change your default browser on a Mac computer, in Business Insider. URL consultadu su 17 santandria 2022.
  24. ↑ Jack Wallen, Firefox hits the big 100: Why you should use this open-source browser now, in TechRepublic, 10 maju 2022. URL consultadu su 18 santandria 2022.
  25. ↑ 25.0 25.1 25.2 25.3 25.4 7 Alternative Web Browsers, in PCMAG. URL consultadu su 17 santandria 2022.
  26. ↑ David Balaban, Password Manager Comparison: Top Password Managers for 2021, in eWEEK, 17 freàrgiu 2021. URL consultadu su 4 santandria 2021.
  27. ↑ Sync your Firefox on any device, in mozilla.org, Mozilla.
  28. ↑ Sign in and sync in Chrome, in Google Support, Google Inc..
  29. ↑ Sync, in brave.com, Brave.
  30. ↑ Simon Lee, The Limitations Of Touch Interfaces, in Glance, 29 martzu 2019. URL consultadu su 23 abrile 2021.
  31. ↑ Chrome keyboard shortcuts, Google Inc.. URL consultadu su 23 abrile 2021.
  32. ↑ Browsers are the new IDE for Web Development, in devworks.thinkdigit.com, 29 làmpadas 2012 (archiviadu dae s'url originale su 2 trìulas 2021).
  33. ↑ Wladimir Palant, Adblock Plus :: Add-ons for Firefox, in Mozilla Add-ons, Mozilla Foundation.
  34. ↑ Facebook privacy probed over 'like,' invitations, in CBC News, 23 cabudanni 2010. URL consultadu su 24 austu 2011 (archiviadu dae s'url originale su 26 làmpadas 2021).
  35. ↑ Chloe Albanesius, German Agencies Banned From Using Facebook, 'Like' Button, in PC Magazine, 19 austu 2011. URL consultadu su 24 austu 2011 (archiviadu dae s'url originale su 29 martzu 2021).
  36. ↑ Declan McCullagh, Facebook 'Like' button draws privacy scrutiny, CNET News, 2 làmpadas 2010. URL consultadu su 19 nadale 2011 (archiviadu dae s'url originale su 5 nadale 2011).
  37. ↑ (EN) Arnold Roosendaal, Facebook Tracks and Traces Everyone: Like This!, ID 1717563, Social Science Research Network, 30 santandria 2010. URL consultadu su 3 maju 2023.
  38. ↑ BetterPrivacy :: Add-ons for Firefox, in Mozilla Foundation (archiviadu dae s'url originale su 1º santugaine 2014).
Bogadu dae "https://sc.wikipedia.org/w/index.php?title=Navigadore_web&oldid=183055"