Sa die de s'atacu

Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Sa die de s'atacu est un'ochidòrgiu fatu su 6 de santugaine de su 1800 in Tiesi, in Sardigna, dae s'Armada Règia Sarda in paris cun bandidos arruolados cun sa promissa de amnistia sighende s'òrdine de Giusepe Beneitu de Savoja, conte de Moriana.[1]

Istòria modìfica

A curtzu a sa fine de su de XVIII sèculos, in Sardigna, b'at àpidu unu movimentu antifeudale de importu mannu cun ideas antimonàrchicas e rivolutzionàrias rapresentadu in parte dae Giuanne Maria Angioy.

Unas cantas rebellias fiant istadas postas in atu in su 1793 dae sas populatziones de sos bidditzolos de Sossu, Òsile, Piaghe, Sènnaru, Séddini, Nujvi, Ossi, Tissi e Ùsini, totu cantos in s'ala setentrionale de s'ìsula. Incumentzadas che a atos de protesta contra a s'esosidade fiscale de sos feudatàrios, si fiant fatu-fatu trasformadas «in atos beros de rebellia e in assaltos a sas propiedades».[2] Nointames custu, a custas initziativas s'acumpangiaiant fintzas unas cantas rivendicatziones cun verìficas de sa legitimidade de sos imponimentos fiscales e de sos deretos feudales.[3]

In su 1794 unas àteras rebellias antifeudales fiant nàschidas in s'aristanesu, in Cuartu Sant'Aleni, in Otieri, in Ìtiri Cannedu e in Uri.

Fintzas in su Meilogu bi fiat istadu unu fermentu de annotu. Mescamente su 24 de santandria de su 1795 sas comunidades de Tiesi, Bessude, Boruta e Cherèmule aiant istipuladu, in antis a unu notàriu, unu «traste de unione» in ue s'invocaiat su riscatu de sos fèudos e si decraraiat de «non reconnòschere prus cale si siat feudatàriu».[4]

S'ala angiojana de su «partidu patriòticu» aiat reconnotu in presse sa novidade manna de custa initziativa: «su tonu de s'atu est de una natura noa a beru in custu Regnu, e tantu ispantosu [...] chi de seguru at a formare unu de sos monumentos de interessu prus mannu de s'Istòria Sarda de s'època presente»[5]

In su 17 de martzu de su 1796, semper in Tiesi, 32 bidditzolos ant istipuladu un'àteru patu antifeudale.

In s'8 de làmpadas de su 1796 Giuanne Maria Angioy, martziende cun s'esèrtzitu antifeudale suo cara a Casteddu, l'ant derrotadu. A pustis de àere agatadu unu logu de amparu in ue istaiat Micheli Obino, in Santu Lussurzu, in sa note tra su 13 e su 14 làmpadas, pessighidu dae sa cavalleria de su cavalieri Marcello de Cùllieri, dae 500 òmines de su macomeresu don Giusepe Colent e dae unu regimentu de mìlites a caddu bènnidos dae Pàdria, Angioy fiat resèssidu a si liberare de issos, aiat rugradu su Montiferru e fiat arribbadu in Tiesi. Su sero de su 16 de làmpadas si fiat dirìgidu cara a Portu Turre, dae ue si fiat imbarcadu in manera clandestina pro Gènova.

In su 1799 sos sabàudos, a pustis de àere concruidu su protzessu de normalizatzione e pigadu torra sos redinagros de su guvernu, fiant isbarcados in s'ìsula, dae ue sos piemontesos fiant istados bogados a foras in su 1794. Pro sos abitantes de sa Sardigna si fiat abertu un'iscenàriu de opressione gasi grave de batire a rebellias, che a cussa de Tiesi.[6]

Sa resistèntzia modìfica

Giusepe Beneitu de Savoja conte de Moriana, chi fiat istadu nominadu guvernadore de Tàtari, aiat incumentzadu una sèrie de bìsitas a sos bidditzolos e si fiat abigiadu de s'istadu de misèria e de sos soprusos de sos feudatàrios. Pro placare s'abusu de sos barones aiat emanadu normas noas pro su cobru de sos tributos. Ma sos feudatàrios si fiant refudados de aplicare su pregone vitze-règiu. Su feudatàriu Antoni Manca, duca de s'Asinara, aiat ordinadu sos cobros: comente risposta sa populatzione, in sa note intre su 22 e su 23 de cabudanni de su 1800, aiat organizadu una manifestatzione de protesta. Sa die a pustis su sìndigu, cun una delegatzione, fiat giutu a Tàtari, e aiat informadu su vitze-re de sos fatos acontèssidos, e su vitze-re aiat promìtidu a sa delegatzione chi diat àere intervènnidu contra a su duca de s'Asinara. Ma sos tiesinos, intendende de sas promissas de su guvernadore, non fiant abarrados cumbintos, e pro custa resone si fiant mantentos prontos a cale si siat possibilidade.[7]

Sas timorias issoro fiant fundadas, e difatis, a pustis, los aiant informados chi su guvernadore istaiat ammaniende in manera segreta, pro su 6 de santugaine, un'imbiu punitivu contra a su bidditzolu de Tiesi. De sos fatos fiant istados informados fintzas sos bidditzolos serentes, chi aiant incumentzadu a ammaniare sa resistèntzia. Bessude aiat imbiadu 150 armados, Bànari àteros 150 e Tiesi fiat resèssidu a organizare 500 òmines.

Su conte de Moriana aiat afidadu su cumandu de s'imbiu a su cav. Antoni Grondona e in manera segreta aiat cunvocadu totu sos capitanos de sos militzianos de su nord Sardigna pro chi si ponnerent in martza cara a Tiesi, e aiat promìtidu s'amnistia a totu sos bandidos chi aerent partetzipadu.

Dae Tàtari, su 5 de santugaine de su 1800, pro totu sa note, fiat arribbada gente in armas cara a su puntu de cuntzentramentu; a s'arbèschida fiant in 1500, cun sa parte manna chi fiant bandidos chi si fiant agregados a sas tropas regulares. Cara a sas sete de su mangianu de su 6 de santugaine fiant tzucados cara a Tiesi. Sa bidda, amparada dae 800 òmines, si fiat preparada a impedire su sachizu in cale si siat manera.[7]

S'iscontru fiat istadu sambenosu, sos rebelles fiant istados derrotados in presse, medas aiant chircadu amparu in sas crèsias, su bidditzolu fiat istadu sachizadu, e a medas domos l'aiant postu fogu. Unos cantos de sos rebelles non pariant de si bòlere firmare e aiant mantesu, dae su campanile, unu fogu forte meda pro oras, ma a sa fine los aiant costrintos a essire de sa crèsia e a cunsignare sos fusiles. Aiant arrestadu bintitrès òmines. Sas tropas regulares, sessada sa resistèntzia, fiant tzucadas cara a Tàtari lassende sa bidda in manu a sos bandidos arruolados pro s'ocasione. In s'ochidòrgiu fiant mortas 14 persones, 34 fiant abarradas fertas (duas de custas fiant mortas in sas dies a pustis) e 18 domos aiant pigadu fogu, belle de su totu.[7]

Sos rapresentantes de su cleru de Tiesi chi aiant pigadu parte a sa rebellia los aiant liberados, ma unos cantos de sos rebelles caturados los aiant impicados in sas furcas de “Mesu e Giagas” in su 27 de freàrgiu de su 1801, e àteros los aiant cundennados a sa galera.

Riferimentos modìfica

  1. Sarvadore Serra, Tiesi: oe s'ammentat s'atacu de sos sordados de su re contra a sos patriotas sardos, in Limba Sarda 2.0, 5 santugaine 2016. URL consultadu su 25 abrile 2021.
  2. Pola, p. 141
  3. Pola, p. 147
  4. (IT) Luigi Berlinguer, Alcuni documenti sul moto antifeudale sardo nel 1795-96, in La Sardegna nel Risorgimento, Tàtari, Gallizzi, 1962, pp. 123-124, OCLC 849101479.
  5. «Giornale di Sardegna», Casteddu, n. 15, 10 nadale 1795, pp. 12-13 in (IT) Antonello Mattone e Piero Sanna, Settecento sardo e cultura europea: lumi, società, istituzioni nella crisi dell'Antico Regime, Milanu, FrancoAngeli, 2007, ISBN 978-88-464-8520-5, OCLC 494577650.
  6. (IT) Giuseppe Marci, Introduzione in Antonio Baccaredda, Vincenzo Sulis: bozzetto storico, a incuru de Simona Pilia, Casteddu, 2005, p. VII, ISBN 978-88-8467-279-7, OCLC 62251716.
  7. 7.0 7.1 7.2 (IT) Salvatore Tanca e Giovanni Colombo, Thiesi, "Sa die de s'atacu", in Meilogu Notizie.net, 6 santugaine 2015. URL consultadu su 25 abrile 2021.

Bibliografia modìfica

  • (IT) Raimondo Carta Raspi, Storia della Sardegna, Milanu, Mursia, 1971, ISBN 9788842506850, OCLC 462998915, SBN IT\ICCU\TO0\0752056.
  • (IT) Sebastiano Pola, I Moti delle campagne di Sardegna dal 1793 al 1802, duos volùmenes, Tàtari, Stamperia della L.I.S., 1923, OCLC 252783637.
  • (IT) Antonio Boi, Giommaria Angioi alla luce di nuovi documenti, Tàtari, Stamperia della L.I.S., 1925, OCLC 879838444.
  • (IT) Damiano Filia, Le cause sociali dei moti sardi del 1793-1802 in un libro recente, in Studi Sassaresi, IV, II, Tàtari, 1925, pp. 1-38.
  • (IT) Francesco Sulis, Dei moti politici dell'isola di Sardegna dal 1793 al 1821. Narrazioni storiche, Torinu, Tip. Nazionale G. Biancardi, 1857, OCLC 879938261.
  • (IT) Gavino Palmas, Thiesi: villa antifeudale, Casteddu, Editrice sarda Fossataro, 1974, OCLC 709525442.
  • (IT) Antonello Mattone e Piero Sanna, Settecento sardo e cultura europea: lumi, società, istituzioni nella crisi dell'Antico Regime, Milanu, FrancoAngeli, 2007, ISBN 978-88-464-8520-5, OCLC 494577650.

Artìculos ligados modìfica

Ligàmenes esternos modìfica