Olocàustu

Artìculu in LSC

S'Olocàustu (de su grecu ὁλόκαυστος, holókaustos: hólos, "totu" e kaustós, "abrusiadu") connotu fintzas Shoah (ebreu: השואה, HaShoah, "sa catàstrofe"), est istadu unu genotzìdiu de aprossimadamente 6 milliones de ebreos (1 millione de chie pipios), bochidos de su regime nazista e autoridades collaboradoras in is territòrios ocupados de sa Germània durante sa segunda gherra mundiale. In azunta a issos, si carculat chi unos àteros 5 milliones de non-ebreos siant istodos vìtimas de is bochiduras de massa nazistas, cun totale de unos 11 milliones, bochidos intre 1941 e 1945.

Ebreos de sa Rutènia subcarpàtica arribant a su campu de istermìniu de Aschwitz-Birkenau, maju 1944

Mapa de su bilantzu de is mortos dèpidos a s'olocàustu, inditados che perchentos subra sa populatzione ebrea cabudiana in is regiones de s'Europa

Mètidas e tempos de s'annichilamentu fiant pranificados segundu unu sistema burocràticu organizadu chi perotocaiat totu is brancos de s'aparatu burocràticu de su Reich de Tres. Est fintzas a causa de custu fatu chi s'olocàustu est comunemente cunsideradu su genotzìdiu prus mannu e grae de s'istòria moderna.

Ebreos e àteros grupos ètnicos e polìticos fiant sistemàticamente assogados, deportados e bochidos cun metidas diferentes segundu su campu de presonia in ue fiant istugiados. Grupos vìtimas de is crìmenes nazistas non ebreos fiant zìngaros, polonesos, comunistas, omosessuales, presoneris de gherra sovieticos e pessones mentalmente e fisicamente màrturas.

Pro nde permitere s'assètiu, s'istagiada e sa bochidura, is nazistas aiant organizadu una retza de unos 42.000 cumplessos de presonia ispainados in totu is territòrios de Germània e de ocupatzione tedesca, ocupende unos 100-500.000 pessones chi traballaiant pro nd'assegurare s'atòliu.

organizatzione de is campos de istagiada e istermìniu in totu is territòrios suta cuntrollu nazista

Sa persighida e su genotzìdiu fiant realizados in fases. A primìtziu su guvernu tedescu aiat aprovadu leges pro escludere is ebreos de sa sotziedade tzivile, mescamente cun is Leges de Nurnberg de su 1935. Is primos campos de presonia fiant fraigados a partire de su 1933 e is ghettos istabilidos de s'iscòpiu de sa segunda gherra mundiale in su 1939.

In su 1941, comente sa Germània aiat cunchistadu territòrios noos in s'Europa orientale, unidades paramilitares naradas Einsatzgruppen fiant impitadas pro bochire ebreos e partisanos, fatuvatu in isparadòrgios de massa.

De s'acabu de su 1942, is vìtimas fiant regularmente carradas in autotrenos a campos de istermìniu in ue, chi fiant subrabìvidos a su viàgiu, fiant luegus betidos a is càmbaras a gasu, in trumas mannas pro nde pòdere bochire medas in una borta sola aurrande risursas econòmicas. Custa mètida at sighidu a èssere posta in atu fintzas a sa fine de sa gherra, in s'abrile-maju 1945.

Is ebreos aiant impertantu opostu fatuvatu resistèntzia. Unu de is esempros a chi prus deghet fentomu est sa rebellia de su ghetto de Varsàvia de su ghennàrgiu 1943, cando millis pessones armadas de pagu cosas fiant resissidas a rebusare is tropas de is SS pro unas bator chidas intregas. Unu nùmeru carculadu intre 20-30.000 partisanos ebreos ant cumbàtidu ativamente is nazistas in s'Europa de s'estu. Is ebreos frantzesos sunt istados ateretante ativos in sa resistèntzia frantzesa, chi faghiat oposidura a su regime de Vichy. In totale si contant prus de 1.000 rebellias armadas ghiadas de ebreos.