Filipinas

Artìculu in LSC

Is Filipinas — ofitzialmente Repùblica de Filipinas (in filipinu: Repúblika ng Pilipinas; in inglesu: Republic of the Philippines)— est unu istadu insulare situadu in su sud-estu asiàticu, a manu de s'otzèanu Patzìficu. Sa capitale est Manila.

Bandera

Posidura in su mundu

Su vocàbulu de «Filipinas» derivat de su nùmene de su re Filipu II de Ispagna. Durante un'ispeditzione in su 1542, s'esploradore ispagnolu Ruy López de Villalobos aiat batiadu is ìsulas de Leyte e Sàmar «Felipinas» in onore de su tando Prìntzipe de Astùrias. A pustis su nùmene at fatu relatu a totu s'archipèlagu.

Geografia

Is Filipinas tenent istèrrida de 300.000 km² e populatzione istimada de unos 102 milliones de bividores, chi nde faghent su de 12 istados prus populados de su mundu, chene cunsiderare is 11 milliones de filipinos emigrados. Sa populatzione est multiètnica e medas etnias bivent impare.

In su norte s'agatat ischirriadu de s'ìsula de Taiwan peri s'istrintu de Luzón; in s'uestu ispronghet a su mare de sa Cina meridionale e su Vietnam; in su sud-uestu s'ìsula de su Bòrneu in su sud su mare de Cèlebes ddu ischirriat dae àteras ìsulas de Indonèsia e in s'estusi ghetat in su mare de Filipinas. Sa posidura in sa chinta de fogu de su Patzìficu e su clima tropicale nde faghent logu de terremutos e tifones fitinaos. S'istadu est ricu de risursas naturales e tenet biodiversidade manna.S'archipèlagu est formadu dae 7107 ìsulas, chi si classìficant geograficamente in tres grupos: s'ìsula de Luzón, su grupu de is Basayas e s'ìsula de Mindanao.

Istòria

In tempos preistòricos is negritos fiant unos de is primos bividores de s'archipèlagu, sighidos dae undadas afatantes de pòbulos austronesianos chi si fiant batidos a fatu traditziones e costùmenes de Malèsia, Ìndia e su mundu islàmicu, mentras chi pro mèdiu de su cummèrtziu fiant intrados unos aspetos culturales cinesos.

In su 1521, s'arribu de s'esploradore Fernando Magallanes aiat sinniadu su comintzu de una època de influèntzia e a pustis poderiu ispagnolu. Miguel Lopez de Legazpi aiat istabilidu sa prima cussòrgia ispagnola in is Filipinas in su 1565, cun sa fundatzione de Cebú. In su 1571 aiat fundadu sa tzitade de Manila, chi si diat a convèrtere in su tzentru amministrativu e econòmicu de s'impèriu ispagnolu in Àsia e portu de partida pro Acapulco. Tres sèculos de colonizatzione ispagnola aiat dadu a su logu una cultura ispanu-asiatica, in s'arte, sa mùsica, sa gastronomia e is costùmenes, in particulare sa religione catòlica. Si fiat fintzas iscerada una variedade filipina de s'ispagnolu chi at tentu màssimu isvilupu intre sa sagunda metade de su de 20 sèculos e su de 21.

A sa fine de su de 19 sèculos aiat tentu logu sa rivolutzione filipina, poderada dae is Istados Unidos, e a pustis da gherra ispanu-istadunidense chi aiat tentu a cussighèntzia sa tzessione de is ìsulas a is Istados Unidos in su 1898. Fiat sighida sa gherra filipunu-istadunidense chi fiat acabada cun sa vitòria de is Istados Unidos in su 1903. Is Istados Unidos aiant duncas remprasadu a s'Ispagna che potèntzia dominante e bi aiant mantentu poderiu fintzas a sa fine de sa segunda gherra mundiale (franca una curtza ocupatzione giaponesa). Dae s'indipendèntzia a in antis, sìistadu at atraessadu crises polìticas bàrias.

Economia

Economicamente est classificadu unu istadu de reghente industrializatzione, e s'economia sighit a crèschere de s'indipendèntzia a in antis. Is reformas econòmicas fatas a primìtziu de su de 21 sèculos ant fatu de su setore de is serbìtzios su printzipale, pighende su logu de sa massaria. Noantimes d'agatant galu diferentes lìmites infraistruturales: ammancu de isvilupu in su setore turìsticu, s'educatzione, sa sanidade e s'isvilupu umanu.