Marianna Bussalai

iscritora, poetissa e ativista polìtica sarda
Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

(IT)
« II mio sardismo è nato da prima che il Partito sardo sorgesse, cioè da quando, sui banchi delle scuole elementari, mi chiedevo umiliata perché nella storia d’Italia non si parlasse mai della Sardegna. Giunsi alla conclusione che la Sardegna non era Italia e doveva avere una storia a parte »
(SC)
« Su sardismu meu b’est dae in antis chi su Partidu sardu esseret nàschidu, est a nàrrere dae cando, in sos bancos de s’iscola elementare, mi pregontaia umiliada pro ite in s’istòria de Itàlia non faeddaiant mai de sa Sardigna. So lòmpida a sa conclusione chi sa Sardigna non fiat Itàlia e depiat tènnere un’istòria a bandas »
(Marianna Bussalai. Fonte: [1], bortadura in sardu dae Sarvadore Serra[2])

Marianna Bussalai (Orane, 1904-1947), connota fintzas comente Mariannedda de sos bator moros,[3][4][5][6][7][8] est istada un'intelletuale, iscritora e poetissa sarda, indipendentista e ativista de su Partidu Sardu de Atzione.[3][9]

Marianna Bussalai
Fotografia de Marianna Bussalai
Paranùmene(es)Mariannedda de sos bator moros
Nàschida1904
Orane
Morte1947
Orane
Natzionalidadesarda
Tzitadinàntziaitaliana
GenitoresMama: Antonietta Angioy
Babbu: Sarvadore Bussalai
Traballuiscritora, poetissa, tradutora e ativista polìtica
Influèntzias
ReligioneCristiana evangèlica
Contributos de importuIscritura de poesias e artìculos de giornale, ativismu antifascista e indipendentista e bortadura de sas poesias de Montanaru in italianu

Biografia modìfica

Marianna Bussalai est nàschida in Orane in su 1904, sa prima de sas duas fìgias de Sarvadore Bussalai, chi si fiat cojuende pro sa de duas bortas, e de Antonietta Angioy. Sa mama li fiat morta in su 1909, e issa e sa sorre, Innàtzia, fiant istadas afidadas a sa tzia Gratziedda Angioy. Su babu, difatis, aiat dèpidu tramudare a Nùgoro, pro traballare a sas postas, e a pustis a Portu Turre, in ue aiat addobiadu a Peppinedda Quesada, cun sa cale si fiat cojuadu e fiat abarradu.

Marianna aiat pòdidu fàghere sas iscolas elementares ebbia, ca sa salude sua fiat divènnida mala a beru dae cando fiat minore e custu non li permitiat de tzucare cada die a Nùgoro. Non s'ischit galu cun seguresa ite problemas teniat, ma Innàtzia, sa sorre, naraiat chi fiat rùida a terra in manera mala, una die, e dae tanto aiat tentu una tzumba in petorras chi non li permitiat de respirare bene. Aiat chircadu de si sanare impreende una meighina, sa Sirolina, ma no aiat tentu sutzessu. In prus, b'at chie narat chi teniat fintzas su Morbu de Pott. Totu custas maladias li causaiant dolores articulares, frebas reumàticas e, prus che totus, una debilesa chi limitaiat totu sas atividades suas, oblighende·la a abarrare in domo.[10]

Fintzas cun totu cussos problemas, abarrende in domoe, fatu-fatu, a letu, aiat istudiadu de autoditata, leghende testos medas de autores sardos che a Montanaru, Bustianu Satta e Giuanne Maria Angioy, italianos che a Dante Alighieri, Alessandro Manzoni, Vincenzo Monti e Ippolito Pindemonte[11] e àteros medas de àteras limbas, dae sos filòsofos a sos pensadores polìticos, dae sos istòricos frantzesos a sos romanzieris russos de s’otighentos.[3]

Cussa domo, cun architraves e cantariles de istile pisanu, fiat istada sa residèntzia estiva de sos pìscamos de Otzana finas a su XVI sèculu, cando sa famìlia Angioy de sa mama sua (sa matessi famìlia de Giuanne Maria Angioy[8][12][13]) l'aiat comporada e trasformada in sa domo de famìlia. Pro Marianna Bussalai, domo sua fiat divènnida unu logu de arresonos, de addòbios segretos e de lèghidura e iscritura. Micheli Columbu, chistionende de cussu logu, at iscritu:

(IT)
« un microcosmo, una remota cellula di resistenza al fascismo, in cui si accendono dibattiti, si affacciano dubbi e dissensi, serpeggiano insidie come nelle grandi città »
(SC)
« unu micro-cosmu, una tzèllula remota de resistèntzia a su fascismu, in ue s'allughent dibatas, s'ammustrant dudas e dissensos, si difundent cuende·si imbelecos che a in sas tzitades mannas »
((IT) Michele Columbu, Marianna Bussalai, in La grotta della vipera: rivista trimestrale di cultura, vol. 9, 1984, pp. 5-11.)


In paris cun sas amigas corales suas, Mariangela Maccioni e Graziella Sechi Giacobbe, chi issa matessi at definidu "amigas durches e eròicas",[9] at connotu e tentu cuntatos pro tempus meda cun Montanaru, Bustianu Satta, Luisu Oggiano, Perdu Mastino, Dino Giacobbe, Emìliu Lussu, sos frades Melis e medas àteros intelletuales de s'època sua.[14][11] Medas de sas lìteras de custos cuntatos, prus che totu intre cussas imbiadas a Montanaru e retzidas dae issu, si sunt cunservadas.[15]

Durante su perìodu de su fascismu at agiudadu a Emìliu Lussu, cuende·lu dae sa politzia fascista in domo sua, in intro de una trapa, e a pustis at fatu atividade antifascista in paris cun sa sorre Innàtzia, divenende sa ghia de s'antifascismu oranesu. Pustis de sa gherra però, s'idea de Lussu, chi non fiat indipendentista, de fàghere intrare su Partidu Sardu de Atzione in su Partidu de Atzione italianu, fusione chi a pustis est fallida, at causadu dibatas intre issu e issa, ca imbetzes Marianna Bussalai indipendentista lu fiat e est mantènnidu sas ideas suas pro totu sa vida sua.[3]

Est morta in su 1947, de coro pulmonare, pro neghe de s'affadigamentu cardìacu causadu dae sas dificultades respiratòrias, in su mentres chi fiat retzitende sos versos de su vangelu.[10]

In su 2023 sa setzione de Nùgoro de s'ANS - Assemblea Natzionale Sarda, l'at dedicadu un'eventu e una cunferèntzia in su Museu Nivola de Orane.[16]

Su pensamentu polìticu modìfica

(IT)
« La sorte dell'aristocrazia d'un popolo schiavo è peggiore spesso di quella del proletariato d'un popolo libero »
(SC)
« Sa sorte de s'aristocratzia de unu pòpulu iscrau est pègius, fatu-fatu, de cussa de su proletariadu de unu pòpulu lìberu »
(Marianna Bussalai. Fonte: [17])

Marianna Bussalai fiat una sardista cumbinta, chi riteniat chi s'indipendèntzia de unu pòpulu siat su primu de sos diritos suos. Custa est sa resone de sa dibata chi aiat tentu cun Emìliu Lussu, a su cale aiat rispostu cun unu "nono" forte e craru cando issu s'aiat furriadu a su Partidu de Atzione italianu, chirchende de b'annullare su Partidu Sardu in intro.[3] Issa matessi at cusidu a manu, in su 1921, sa prima bandera de su Psd'Az, chi est divènnida su primu sìmbulu ufitziale suo.[8] In sa matessi manera est semper istada contra a cale si siat tentativu de assimilazione e de annullamentu de sa chistione sarda in àteras, che a esèmpiu cussa "meridionalista" o àteras "internatzionalistas".[3] In prus a s'indipendentismu e a s'antifascismu, su pensamentu de Marianna Bussalai est istadu basadu in subra de sos valores de su sotzialismu e de religiosidade sua, ligada a sa cristianidade evangèlica (cosa chi est istada sa càusa de cuntierras fortes intre issas e su su vitzepàrracu de sa bidda sua),[3]. Custu l'at giuta a criticare sas visiones materialìsticas e edonìstica de su mundu ligadas fintzas, fatu-fatu, a s'ala polìtica sua.[9]

(IT)
« Bisogna, nello spingere le folle alla riscossa, insegnar loro che se occorre conquistare il pane è perché il fisico, nutrito permetta al cuore di battere, di sognare e di amare gli altri, dimenticando se stessi; e se occorre conquistare il benessere materiale è solo perché la mente libera dagli assilli della miseria, in un ambiente più fino, possa affinarsi essa stessa, per servir meglio la causa dell'umanità e compiere la volontà Divina »
(SC)
« Bisòngiat, in s'ispìnghere sas trumas a sa riscossa, a l'imparare chi si bisòngiat conchistare su pane est ca su fìsicu, nutridu, permitat a su coro de adobbare, de bisare e de amare sos àteros, ismentighende·nos nois matessi; e si bisòngiat conchistare su benèssere materiale est petzi ca sa mente lìbera de sos pensamentos de sa misèria, in un'ambiente prus finu, si potzat afinare issa matessi, pro serbire mègius sa càusa de s'umanidade e acumprire sa voluntade Divina »
(Marianna Bussalai. Fonte: [18])


Pro sa matessi resone at criticadu sa visione "economitzìstica" de su marxismu, cunsiderende issa comente fundamentales sos valores ispirituales de s'òmine e bidende s'annullamentu de sas ineguagliàntzias non comente s'ùnicu fine, ma comente unu mèdiu pro un'idea mègius de sotziedade, chi però non podiat ignorare sos valores ispirituales.[9]

(IT)
« Noi gli idealisti, religiosi del socialismo abbiamo ugualmente fatto nostro il piano di Marx, ma comprendendo che l'uomo non ha solo bisogni economici, "perché l'uomo è composto di corpo, d'intelletto e di spirito" »
(SC)
« Nois sos idealistas, religiosos de su sotzialismu amus, in manera uguale, fatu nostru su pranu de Marx, ma cumprendende chi s'òmine non tenet bisòngios econòmicos ebbia, "ca s'òmine est cumpostu de corpus, de intelletu e de ispìritu" »
(Marianna Bussalai. Fonte: [19])


In sustàntzia, da su chi at iscritu si podet bìdere comente su pensamentu suo non fiat fundadu in unu respinghimentu de Marx, ma in s'idea de integrare sa batalla pro su benessere materiale in una bisione de su mundu in ue su de sas ideas de ispìritu de sacrifìtziu, de dovere e de retitùdine, chi in issa si ligant in manera forte a sa religiosidade sua.

(IT)
« Anche Gesù che disse "non di solo pane vive l'uomo" (nella preghiera "Il Padre Nostro") dopo aver pregato per il trionfo dell'ideale "venga il tuo regno sia fatta la tua volontà" c'insegna pure di chiedere "dacci oggi il nostro pane quotidiano" ma siccome per noi il morale e l'ideale hanno il primo posto noi non possiamo rinunziare in nome del benessere economico, a nessuna più piccola parte delle Verità e ai tre sentimenti che formarono finora il patrimonio ideale dell'umanità: Dio, Patria e Famiglia; sicché ogni visione di futuro benessere materiale è per noi subordinato a questi tre sentimenti che mai si potranno sopprimere »
(SC)
« Fintzas Gesùs chi at naradu "non de pane ebbia bivet s'òmine" (in sa pregadoria "Su Babbu Nostru") a pustis de àere pragadu pro su trìunfu de s'ideale "bèngiat su regnu tuo siat fata sa voluntade tua" nos imparat fintzas a pedire "dae·nos oe su pane cuotidianu nostru" ma sigomente pro nois su morale e s'ideale tenent su primu postu nois non podimus rinuntziare, in nùmene de su benèssere econòmicu, a niuna de sas partes prus minores de sa Beridade e a sos tres sentimentos chi ant formadu fintzas a como su patrimoniu ideale de s'umanidade: Deus, Pàtria e Famìlia; e pro custu cale si siat bisione de benèssere materiale benidore est pro nois subordinadu a custos tres sentimentos chi mai s'ant a pòdere suprimire »
(Marianna Bussalai. Fonte: [20])


Òperas modìfica

« Ite bella Nuòro
tottu mudada a frores
in colore ‘e fiama.
Ite bella Nuòro
solu a tie est s’amore
ca ses sa sola mama
Sardigna de su coro
Saludan’ sos sardistas
chin sa manu in su coro
de sas iras fascistas
si nde ride’ Nuòro.” »
(Marianna Bussalai, Ite bella Nuòro)

Marianna Bussalai at iscritu, in sardu e in italianu, artìculos de giornale e poesias, cantos e mutetos medas, e àteras cosas galu si sunt agatadas in sos diàrios suos. Intre custas, sas bortaduras de sas poesias de Montanaru, chi issa cheriat fàghere connòschere a sos italianos, sas riflessiones suas in subra de chistione polìticas e de poesias, e fintzas su testu de unu discursu fatu dae issa in unu cungressu sardista.[21] At collaboradu pro annos cun sas rivistas Lumen, Cordelia e Il Solco, impreende fintzas sos pseudònimos de "Fiammella di Gonari" e "Hutalabì". In sas poesias suas si podet bìdere una vena sarcàstica forte meda, resa crara fintzas dae sos gios chi faghiat cun su sambenadu de Mussolini o dae s'idea sua de mutire "Farinacci", che a su RAS fascista, unu poleddu de Orane.[9]

« Farinacci est bragosu
ca l’ana saludau
sos fascistas de Orane
tene’ pius valentia
de su ras de Cremona
su Farinacci nostru. »
(Marianna Bussalai)


Riferimentos modìfica

  1. (IT) Frantziscu Casula, Marianna Bussalai, femina de gabale: sardista e femminista ante litteram, antifascista e poetessa, amica di Lussu e di Montanaru, in edizionisababbaiola.blogspot.com, 9 abrile 2010.
  2. Sarvadore Serra, Marianna Bussalai, intelletuale sardista de Orane, in salimbasarda.net, 28 làmpadas 2018.
  3. 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 Sarvadore Serra, Marianna Bussalai, intelletuale sardista de Orane, in salimbasarda.net, 24 làmpadas 2018. URL consultadu su 1º maju 2020.
  4. (IT) Maria Antonietta Mongiu, Mariannedda ‘e sos Battor Moros, in sardegnasoprattutto.com, 8 martzu 2019. URL consultadu su 1º maju 2020.
  5. (IT) Frantziscu Casula, Marianna Bussalai, femina de gabale: sardista e femminista ante litteram, antifascista e poetessa, amica di Lussu e di Montanaru, in Edizioni Sa babbaiola, 9 abrile 2020. URL consultadu su 1º maju 2020.
  6. (IT) Marianna Bussalai, la prima sardista, in L'Unione Sarda, 23 làmpadas 2017. URL consultadu su 1º maju 2020.
  7. (IT) Francesco Casula, L’Otto marzo? Con Marianna Bussalai, in fondazionesardinia.eu, 8 martzu 2017. URL consultadu su 1º maju 2020.
  8. 8.0 8.1 8.2 (IT) Istituire la Fondazione Marianna Bussalai per riconoscere un modello di emancipazione femminile, in Sito Ufficiale del Partidu Sardu - Partito Sardo d'Azione. URL consultadu su 1º maju 2020.
  9. 9.0 9.1 9.2 9.3 9.4 (IT) Marta Brundu, Marianna Bussalai - Storia, in www.mariannabussalai.org. URL consultadu su 1º maju 2020.
  10. 10.0 10.1 (IT) Marta Brundu, Marianna Bussalai - Vita, in www.mariannabussalai.org. URL consultadu su 1º maju 2020.
  11. 11.0 11.1 (IT) La vita, il sardismo, le poesie e gli amici di Marianna Bussalai: se ne parlerà domani a Flumini di Quartu, in www.sardegnalive.net, 29 santandria 2017. URL consultadu su 1º maju 2020.
  12. (IT) Marianna Bussalai, in www.welcometozieri.it. URL consultadu su 1º maju 2020.
  13. (IT) I personaggi illustri, in www.comune.orani.nu.it. URL consultadu su 1º maju 2020.
  14. (IT) Marianna Bussalai, in sardistas.wordpress.com, 4 trìulas 2010. URL consultadu su 1º maju 2020.
  15. (IT) Marta Brundu, Marianna Bussalai - Lettere, in www.mariannabussalai.org. URL consultadu su 1º maju 2020.
  16. (SCIT) Chie fiat Marianna Bussalai? Dd'amus contadu in su Museo Nivola in Orane, in Assemblea Natzionale Sarda, 23 santugaine 2023. URL consultadu su 1º santandria 2023.
  17. (IT) Marta Brundu, Marianna Bussalai - Storia, in mariannabussalai.org.
  18. (IT) Marta Brundu, Marianna Bussalai - Storia-2, in mariannabussalai.org.
  19. (IT) Marta Brundu, Marianna Bussalai - Storia-3, in mariannabussalai.org.
  20. (IT) Marta Brundu, Marianna Bussalai - Storia-3, in mariannabussalai.org.
  21. (IT) Marta Brundu, Marianna Bussalai - Opere, in www.mariannabussalai.org. URL consultadu su 1º maju 2020.

Bibliografia modìfica

Ligàmenes esternos modìfica


 
Wikimedaglia
Custu est unu de sos artìculos de su mese, est a nàrrere unu de sos mègius artìculos creados e postos in sa pàgina printzipale dae sa comunidade, chi l'at isseberadu pro su mese de trìulas/argiolas de su 2020

Candidados pro sos meses benidores

Totu sos artìculos de su mese