Letònia

Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Letònia
(detàllios) (detàllios)
Datos amministrativos
Nùmene intreu	Letònia
Nùmene ufitziale	Repùblica da Letònia
Limbas ufitziales	lètone
Capitale	Riga  (709.767 ab. / 2017)
Polìtica
Forma de guvernu	repùblica parlamentare
Indipendèntzia	18 de onniasantu de su 1918, intre 1940 e 1991 membru de s'Unione Soviètica, s'indipendèntzia fiat torrada a decrarare su 21 austu e su 1991
Intrada in s'ONU	17 de cabudanni de su 1991
Mannària
Totale	64 589 km² (123º)
% de sas abbas	1,5%
Populatzione
Totale	1 986 705 ab. (2015)
Densidade	30,76 ab./km²
Nùmene de sos abitantes	Template:AggNaz
Geografia
Continente	Europa
Làcanas	Bielorùssia, Estònia, Lituània, Rùssia
Fusu oràriu	UTC+2 (Ora legale: UTC+3)
Economia
Valuta	Euro
PIL (numenale)	34 881 milliones de $
PIL pro capite (nominale)	18 031 $
PIL (PPC)	57 840 milliones de $
Vàrias
Còdighes ISO 3166	LV, LVA, 428
TLD	.lv e .eu
Prefissu tel.	+371
Sigla autom.	LV
Innu natzionale	Dievs, svētī Latviju!
Festa natzionale	18 de onniasantu
Evolutzione istòrica
Istadu antepostu	Unione Soviètica RSS de Letònia

Sa Letònia, ufitzialmente Repùblica de Letònia (in lètone, Latvijas Republika), est unu paisu soberanu de s'Europa Setentrionale, membru de s'Unione Europea, costituidu in istadu sotziale e democràticu de deretu, sa cale forma de guvernu est sa repùblica parlamentare. Su territòriu, cun capitale in Riga, est organizadu in 110 comunos e 9 tzitades.

Posta in sa Regione Bàltica, tirat a 64.589 km² de superfìtzie. Allàcanat in su norte cun s'Estònia, in su sud cun sa Lituània e sa Bielorùssia, e in s'estu cun sa Rùssia, annotamala cumpartzit fronteras de mare cun s'Isvètzia.​ Est unu paisu de pranosu, ricu de padentes e rios chi si ghetant a su mare Bàlticu e su golfu de Riga.

Su territòriu fiat pobuladu dae tribùs indoeuropeas e a sa fine de su sèculu XII fiat ocupadu dae s'òrdine teutònicu cun is crosdas bàlticas.​ Durante sete sèculos fiat assugetada dae fortzas istràngias; a pustis de fàghere parte de s'Impèriu Russu, cun una classe dominadora costituida dae tedescos de su Bàlticu, sa Letònia aiat decraradu s'indipendèntzia su 18 de onniasantu de su 1918, aprofitende su bòidu de pòdere generadu a sa fine de sa Prima Gherra Mundiale. Sa repùblica efìmera fiat remplasada in su 1934 dae unu règimene autocràticu.​ A pustis de su comintzu de sa Segunda Gherra Mundiale, fiat ocupada in su 1940 dae s'Unione Soviètica cunforme a su patu Ribbentrop-Molotov; ocupada un'annu a pustis dae sa Germània Nazista, e torrada a conchistare dae is sovièticos in su 1944, chi aiant suprìmidu s'indipendèntzia e aiant fatu de su paisu una repùblica sotzialista in sinu a s'Unione Soviètica pro 45 annos. Sa Letònia fiat torrada indipendente in su 1991, faghende a pare cun unu movimentu democràticu in is paisos bàlticos e cun s'iscontzu de s'URSS.​ Dae su 2004 faghet parte de s'Unione Europea e de sa NATO.

Is lètones e is livònios sunt cunsiderados su pòpulu indìgenu de sa Letònia, mentras chi sa limba lètone est, a costadu de su lituanu, sa sola limba bàltica chi sighet a s'agatare bia. Su pòpulu lètone at mantentu s'identidade sua pro mèdiu de sa traditzione orale cun totu de èssere sutapostu su domìniu istràngiu durante sèculos, e partende dae su de sèculu XIX, influentzadu dae su natzionalismu romànticu, at isvilupadu una cultura pròpia e pretèndidu s'indipendèntzia. Sende gasi, pro influèntzia istòrica si ddoe agatat puru una minoria importante rusófona (prus de su 26% de sa populatzione). A pustis de s'indipendèntzia de su 1991, is autoridades ant istabilidu su lètone comente limba ufitziale sola, e ant distìnghidu intre tzitadinos lètones —naschidos e de iscratza de residentes de in antis a su 1940 — e «non tzitadinos» — is chi sunt arribados a in ie durante s'època soviètica— cuntzedende sa natzionalidade noa. Unu 11% de sa populatzione residente lètone no at otentu natzionalidade peruna a pustis de s'isfaghimentu de s'Unione Soviètica.