Ollollai

bidda sarda

Coordinadas: 40°10′04.98″N 9°10′39.94″E / 40.16805°N 9.17776°E40.16805; 9.17776

Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu


Ollollai
Nùmene ufitziale: Ollollai (SC) Ollolai (IT)
Istadu: Itàlia
Regione: Sardigna
Provìntzia: Nùgoro (NU)
Ladiore: 40°10′0″ Nord
Longhiore: 9°11′0″ Est
Artiore: 970 m. subra su mare
Tirada: 27,34 km²
Populatzione: 1.579
57,75 biv./km²
Apendìtzios: Punta Aschisòrgiu (1127m.)
Comunes lacanantes: Gavoi, Mamujada, Ortzai, Ovodda, Sarule, Teti
Còdighe postale: 08020
Prefissu telefònicu: 0784
Còdighe istat: 091056
Còdighe catastale: G044
Bividores: Ollolaesos
Giassu web: [1]


Ollollai (Ollolai in italianu) est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro. Sea antiga de curadoria e capitale de sa Barbàgia chi dae issa leat su nùmene, s'agatat a s'artària de 960 metros subra su mare e giughet 1.579 bividores.

Su nùmene modìfica

Pro su prof. Massimo Pittau Ollollai est unu topònimu paleosardu o nuràgicu, pro sa desinèntzia -ai, de sa matessi genia de su latinu “aula, aulla, olla” diminutivu “aulula, ollula”.

Su linguista Giovanni Alessio aiat cullegadu su topònimu Ollollai a sa raighina latina lilium, ca in tempos antigos su territòriu fiat ricu meda de “lozu” chi in latinu est lilium, lollium.

In àteros documentos prus antigos, sa bidda est numenada che a Lola, Lolai, Ololay: galu oe in àteras biddas a Ollollai li narant Illolai.

Su sartu modìfica

Ollollai, bidda posta in su tzentru de s’ìsula, est a s’artària de 700-900 m. dae su livellu de su mare. S'isterret pro 27, 34 km cuadrados. Est una comuna de sa Provìntzia de Nùgoro, a làcana cun Sarule, Mamujada, Gavoi, Ovodda, Teti, Ortzai.

Ollollai tenet unu sartu mannu meda. Sa zona de Sant’Istianu est sa prus manna. In pees de sa bidda s’agatat su terrinu prus mannu: dae Causeli a sos Gadones, pagu prus o mancu 100 ètaros.

De importu mannu est sa Punta manna e sa Punta de s’Asisorju, su nodu Izu e Nolia.

Prus a curtzu a Sarule a 1038 m. est sa Punta ’e sant’Istianu e sa Punta ’e su Asprinu.

Ollollai est rica meda de abba, de rios: de importe mannu sunt su “Robhu Tortu”, su “Ribhu Puzòne”, sos “Bussos”, “Su Ribhu ’e sos Mulinos”.

Sa bidda fiat prena de putzos e funtanas. Sos primos sunt iscumpartos, mentres sas funtanas nono, che sa funtana manna, sa prus manna de sa bidda, connota comente “Regina Fontium”, nùmene chi “La Marmora” at chertu dare a custa funtana.

Istòria modìfica

Subra su monte de Santu Basili bi sunt sas rastras prus antigas de sa bidda. Inoghe s'agatant sas rastras de insediamentos umanos de su 4.000 a.C. A pustis a custas populatziones si sunt summadas àteras populatziones de nuràgicos chi si fuiant dae Campidanu pro neghe de sos cartaginesos. Àteras rastras las ant agatadas in sos logos de Sinasi, Su trichinzu, Puzone, S'enucrarzu, Sa 'erina, Sos molinos, Sos gadones, Moroniai, Orrocochina e Donnicheddu (de epuca juigale). Sos abitantes in su de IV sèculos fiant galu paganos mentras in totu sa Sardigna fiant giai cristianos, s'imperadore bizantinu Maurìtziu, aiat cumpresu ca su controllu de sa Sardigna non podiat essere cumpletu chene su controllu religiosu, duncas aiat pedidu agiudu a su papa Gregòriu Mannu, su cale tramite su capu de sos barbaritzinos Ospitone (chi fiat giai cristianu e chi si narat biviat in su monte de Santu Basili) aiat cunvertidu sa populatzione cun su agiudu de Santu Felitze e Santu Chìrigu.

Època Giuigale modìfica

In època giudicale faghiant parte de sa curadoria de Ollollai sas biddas de Gavoi, Lodine, Fonne, Ovodda, Ortzai, Mamujada, Teti, Austis, Tìana, Orgòsolo e Ulìana. Importante de custa època est su fogu chi su 5 de Austu de su 1490 chi aiat distruidu totu sa bidda, si narat ca est istadu su frutu de sa disamistade intra sas famìlias de sos Arbau e de sos Ladu, sos primos dae sa parte de sos Aragonesos, sos ùrtimos dae sa parte de su Giuigadu de Arborea.

Sa cultura e sas festas modìfica

De mentovare in bidda su Candhelargiu, Sant'Antoni de su fogu, su carrasegare. Sa die de su "candhelargiu" in su mese de ghennàrgiu, fiat pro sos pitzinnos una die isetada. Sos pitzinnos a s'arbèschida essiant cun sa bèrtula o unu mucadore e pediant donos. Andaiant a primu a sas domos de sos/as baghianos/anas e intrende a sa domos naraiant: "Primu Candhelargiu soe, ancu bos bèngiat una baca o unu boe", cun s'augùriu de agatare maridu o mugere intro de s'annu. Sos donos chi sa gente daiat a sos pitzinnos fiant mela, pira, castàngia, nughe, su pistiddu, mela granada e carchi istrina. Cun sos annos e cun sa modernidade finas su Candhelargiu oe est un'ammentu indedda.

Nòdida sa festa de Santu Giuanne, ligada a sas istajones. Sas pitzinnas in edade de àere maridu a pustis de su vèsperu andaiant a mudare sa "troddha", fundu agreste, cun fògias largas, cugugiadas de lanedda, artos 1 metru. A Santu Giuanne parent àrbores cugugiados de frores grogos. Isseberaiant sa prus bella, e la mudaiant de rosas e frores, e in sas fògias poniant pane, casu e tzùcaru, a manera chi sos bobborrotis aerent pòdidu pònnere pee in sas fògias. Mentres andaiant pediant a su cucu: "Cucu meu sole, cantos annos a pònnere su hoddhitu 'e listone? Cucu meulinu, cantos annos a pònnere su bardellinu? Cucu meu negale, cantos annos a m'isposare?"

Onni cucu fiat un'annu, e si sos annos fiant medas sas pitzinnas irrocaiant narende "sa limba mutza". Sa die imbeniente si in sa troddha b'aiat una maria pesa bola, su maridu fiat istadu butegheri, formigas pastore, pedrupischeddu porcàrgiu. Dae sa die de santu Giuanne òmines e fèminas fiant pro totu sa vida "compares de santu Giuanne".

Nòdidas sas festas de Santu Pedru, Santu Bàrtulu (festa de sa leva), Santu Basili, Santu Micheli. In cabudanni sa festa de Santa rughe.

Pro more de su grupu folk "Balladores" Ollollai at sa caratza de Su Turcu (dae su nùmene de su bonete "alla turca"). Est sa bida e sa morte, cun su lentzolu chi cugùgiat su corpus, e una caretedda "su capiale a fronzas", impreada pro su batijare. Nòdidas finas sas caratza de su becu e de su crabàrgiu.

Limba modìfica

Particulare est su sardu chi si faeddat in Ollollai, paris cun sas biddas de Ovodda, Mamujada, Orgòsolo, Ulìana, Fonne, Lodine, Ortzai e Gavoi, chi est caraterizadu dae una oclusione laringale su corpu de gorgoena pro sas literas K e F, paris fintzas cun sas biddas de su Sàrrabus, est s'ùnicu casu intra totu sas limbas romanzas.

Persones nòdidas modìfica

Ollollai est una bidda chi at traditziones e cultura, gràtzias a persones de importu che a Micheli Columbu (1914-2012), esponente de su Partidu Sardu, su preìderu Sarvadore Bussu, chi at iscritu unu libru numenadu “Ollolai cuore della Sardegna”, chi at dadu sa possibilidade a sos ollollaesos de connòschere s’istòria de sa bidda issoro. Frantziscu Casula chi, cun sos libros e sos artìculos chi at iscritu in limba sarda, at dadu sa possibilidade de connòschere s'istòria de sa Sardigna.

Galleria modìfica

Bibliografia modìfica

Ligàmenes esternos modìfica

Controllu de autoridadeVIAF (EN129180376 · WorldCat Identities (EN129180376