Edade de su Ràmene

Custu artìculu est iscritu cun sa grafia

Limba Sarda Comuna

. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

Sa Edade de su ràmene, inditada fintzas cun is tèrmines Eneolìticu, Calcolìticu o Cuprolìticu, est unu perìodu de sa Preistòria cunsideradu che a sa tapa de transitzione intre de sas indùstrias lìticas de su Neolìticu (edade de sa pedra allisiada) e sa metallurgia naschende de s'Edade de su brunzu.^[1]

Istòria universale

Preistòria
Paleolìticu - Neolìticu Edade de su ràmene - Edade de su brunzu Edade de su ferru
Edade antiga
Mesopotàmia - Egitu Antigu Tziviltade de sa badde de s'Indus Tziviltade nuraghesa Fenìtzios - Etruscos - Cartaginesos Antighidade clàssica (Gregos, Romanos) Tzina antiga - Ìndia antiga
Edade mèdia
Edade Mèdia Arta Edade Mèdia Tzentrale Edade Mèdia Bàscia Impèriu Romanu de Oriente
Edade moderna
Edade de sas esploratziones Rinaschimentu Barocu - Illuminismu Rivolutzione frantzesa Rivolutzione industriale
Edade cuntemporànea
Prima Gherra Mundiale Segunda Gherra Mundiale Gherra frida Istòria de su tempus presente
v • d • e

Caràteres generales

In custa època sos metallos comente de oro, prata e ràmene sunt impreados in su cuadru de un'artesania segundària, mentras sa parte essentziale de sos trastos abarrat de pedra o de ossu, ricavados cun is giai nòdidas artes de s'ischerdadura e de sa allisiadura.

Sa literadura sientìfica europea a s'ispissu èvitat su tèrmine "Calcolìticu", preferende "Edade de su ràmene", mentras is archeòlogos de su Oriente Mèdiu dda impreant in manera abituale. S'Edade de su ràmene in s'Oriente Mèdiu antigu, in su Càucasu e in is territòrios indianos incumentzat a s'acabu de su de 5 millènnios a.C.^[2]

A diferèntzia de sa de su brunzu e de su ferru, s'usu de su ràmene paret ca apat coesistidu pro unu longu perìodu cun su de sa pedra, chentza de annànghere istrovòllios sotzio-econòmicos mannos in is tziviltades chi ddu connoschiant. Is agatamentos archeològicos atestant annotamala ca s'usu de su ràmene pertocat culturas cuntemporàneas e acostagiadas is unas cun is àteras chi ddu disconnoschiant e cun unas àteras ancoras chi giai possediant su brunzu.

Custu iscassu pesu de s'usu de su ràmene in is culturas preistòricas si depet cun probabilidade ispricare cun is dificultades e sos benefìtzios iscassos de custa tècnica noa. Su ràmene faghet a du boddire a s'istadu naturale (ràmene nadiu) in cantidades modestas e su minerale depet èssere marteddadu in antis de ddu fùndere a unos 1000 °C. Sa produtzione est duncas casuale a cunfrontu cun s'indùstria litica e pertocat printzipalmente cantos de mannàrias modestas, mentras is produtziones lìticas sunt generalmente prus rafinadas.

In Europa

In Europa otzidentale s'ispaniadura de inghitzu de un'artesania in ràmene, partende dae sa metade de su de 5 millènnios a.C. diat pòdere èssere acontèssida partende dae sas regiones de s'Egeu gràtzias a una bia cumertziale danubiana, ma paret comente si siat chi èsseret meda limitada. In sa costa atlàntica sa prus importante produtzione metàllica, paret chi èsseret sa de s'oro, fintzas a s'intrada de su brunzu chi signat su cumintzu a berus de su Edade de sos metallos.

Intre de sas caraterìsticas de sas culturas calcolìticas europeas si reconnoschent:

Sa tècnica litica de su "retocu a pressione", chi permitiat una finesa chene uguales pro mèdiu de s'ispitzigadura a sighire de escras piticas de materiale;
Sa crèschida de sas pràticas agrìculas gràtzias fintzas a s'aradu (su cale impreu est atestadu fintzas in àmbitu rituale in s'àrea megalìtica de Saint-Martin-de-Corléans in Aosta, a ulteriore proa torra de su fundamentale importu de custu trastu in sa vida produtiva);
S'afirmadura de diferèntzias sotziales e de rolos de pòdere e controllu, inditziados dae sos datos bènnidos de sos cuntestos funeràrios e de s'iconografia figurativa de sos repertos istudiados.

Intre de sas evidèntzias archeològicas e monumentales printzipales de s'Edade de su Ràmene si fentomant:

Sa tassa campaniforme, presente in medas regiones de su [mare Mediterràneu|Mediterràneu]] otzidentale e de s'Europa; in Itàlia pro esempru sa Cultura de su Gaudo;
Su fraigu de megalitos, in piessignu in sa costa atlàntica europea (Carnac in Bretagna, Stonehenge in Inghilterra), sas istàtuas istele e sas isteles antropomorfas in is regiones mediterrànea e alpina (Frantza meridionale, Còrsica, Sardigna, Lunigiana, Aosta e Sion in Isvìtzera, Arco in Trentinu), ultres a sas intzisiones rupestres, atzapadas in is Alpes Rèticas (Valtellina, Badde Camonica, Südtirol) e Marìtimas (Monte Bego).
Is megalitos de sa Bulgaria datàbiles intre de su 4500 e su 4000 a.C.;
Is megalitos isvìtzeros de conduire torra a sa cultura de Pfyn e datàbiles a inghìriu a su 3700 a.C.;
Su corpus mummificadu de un'òmine preistòricu (intre de sos prus reghentes agatamentos), nodidu che a sa mùmmia de su Similaun e a pustis numenadu Ötzi. Custos nùmenes derivant de su de su logu de s'agatamentu, su ghiatzaju de su Similaun, in is Alpes Venoste a sa làcana intre Südtirol e sa badde de Ötz in Àustria. Intre de sos ogetos atzapados in su 1991 paris a su corpus, datadu a su 3.330 a.C., b'aiat fintzas una segure in ràmene, su chi inditat ca sa traballadura de su metallu in custu cantone de s'Europa fiat giai presente a su nessi unos 5.300 annos faghet, est a nàrrere 500 annos in antis de cantu in manera pretzedente cunsideradu.^[3]
Un'agatamentu afatante de una segure de ràmene in Prokuplje in Sèrbia, datada a su 5.500 a.C., chi at ulteriormente antitzipadu a 7.500 annos faghet s'usu de ogetos in ràmene.^[4]

Notas

↑ (IT) eneolìtico, in Vocabolario Treccani on line, Istituto dell'Enciclopedia Italiana. URL consultadu su 21 austu 2021.
↑ "Le Muse", De Agostini, Novara, 1965, Vol. IV, pag.353
↑ Oetzi: The 5000 Year Old Murder Case --SOLVED! http://www.mondovista.com/oetzi.html
↑ Ancient axe find suggests Copper Age began earlier than believed^{[ligàmene interrùmpidu]}